АНУ-ын занарын хувьсгал ~ robomec

Эрчим хүчний хэрэглээгээр дэлхийд хамгийн өндөрт тооцогддог АНУ арваадхан жилийн дараа нефть, байгалийн хийн олборлолтоор Саудын аравийг гүйцэж дэлхийн хамгийн том олборлогч орон болон хувирна. Ерөнхийлөгч Барак Обама "бидний хөл доор 100 жил хэрэглэсэн ч хүрэлцэхүйц байгалын баялаг нойрсож байна, манай улсын эрчим хүчний түүхий эдийн импорт тун удахгүй 50%-иар буурч, зөвхөн байгалийн хийн салбарт л гэхэд 600 мянган ажлын байр шинээр бий болно" хэмээн мэдэгдэв. Энэ бүхэнд нөлөөлөх гол хүчин зүйл нь занарын хувьсгал юм.

Сүүлийн 100 илүү жил дэлхийн эрчим хүчний хэрэглээг хангаж ирсэн голлох түүхий эд бол газрын тос болон байгалийн хий билээ. Эдгээр уламжлалт нөөц нь газрын дор 1300 м хүртэлх гүнд, нэг цэгт их хэмжээгээр төвлөрөн байрладаг учир босоо өрөмдлөгийн энгийн технологиор харьцангуй урт хугацааны туршид тогтмол олборлолт явуулах боломжтой юм. Гэхдээ ийм төрлийн нөөц цаашид 60-90 жилийн дотор бүрэн дуусна хэмээн эрдэмтэд таамаглаж, улс орнууд сэргээгдэх эрчим хүч зэрэг бусад төрлийн эрчим хүчний эх үүсвэрүүдэд анхаарлаа хандуулж байна.

Тэгвэл занарын давхарга нь 2000-3000м-ын гүнд байрлах чулуулаг бүтэцтэй бөгөөд их хэмжээний нефть болон байгалийн хийн нөөцийг агуулдаг байна. АНУ-д өнгөрөгч зууны дунд үед занарын давхаргаас олборлолт явуулах оролцлого хийж байсан боловч тухайн үеийн технологи харьцангуй өндөр өртөгтэй байснаас зогсчээ. Нөгөө талаар түүхий эдийн нөөцийн төвлөрөл харьцангуй бага, өргөн уудам нутагт тархан байрладгаас босоо чиглэлд өрөмдөж олборлох тохиолдолд ашиггүй байв.

Харин орчин үеийн технологийн боломжид тулгуурлан 10-аад жилийн өмнөөс АНУ-д занарын хий болон нефтийг олборлох болов. Технологийн үндсэн зарчим нь босоо чиглэлийн өрөмдлөг хийж занарын давхаргад хүрэх үед өрмийн хошууны чиглэлийг аажим эргүүлэн, хэвтээ чиглэлд өрөмдөх технологи юм. Мөн өрөмдлөгийн ажиллагааг өндөр хүчин чадал бүхий компьютерийн системээр удирдаж, өрмийн хошууг занарынд давхаргад гурван хэмжээст орон зайд өндөр үр ашигтайгаар жолооддог. Өрөмдлөгөөр үүсэх нүхээр ус, элс, химийн бодисын холимгийг өндөр даралтаар шахаж, занарын чулуулаг давхаргад хагарал үүсгэн түүгээр байгалийн хий болон нефтийг соруулж авдаг байна.

Занарын давхаргаас олборлолт явуулж эхэлсний үр дүнд АНУ-д байгалийн хийн үнэ эрс буурч байна. 2008 онд байгалийн хий 13 доллар (1 сая Btu тутамд) байсан бол өнгөрөгч онд 3 доллар болов. Мөн тус улс 1980-аад оны үед байгалийн хийн хэрэглээний 70%-ыг импортоор хангадаг байсан бол өнөөдөр энэ хэмжээ 30% болж буурчээ. 10 жилийн өмнө нийт хийн олборлолтын 2 %-ийг занарын хий эзлэж байсан бол өнөөдөр 37%-д хүрэв. Олборлолтын хэмжээний хувьд 5 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад занарын хий 30 дахин, нефть 25%-иар тус тус нэмэгдсэн байна.

Өнөөдөр тус улсын занарын гаралтай нефть, байгалийн хийн олборлолт Норт Дакота мужид төвлөрч, нийт 150 гаруй компани үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Үүний ачаар тус муж улсын ажилгүйдлийн түвшин нэгдсэн улсдаа хамгийн бага буюу 3%-д хүрч, ажиллагсдын цалин орлого ч эрс дээшилжээ. Тухайлбал түүхий эд тээвэрлэх автомашины жолоочийн жилийн орлого 150 мянган долларт хүрэв. Тэгвэл нефть, хийн дэд бүтэц өндөр хөгжсөн Тексас мужид америкийн DOW, германы BASF зэрэг дэлхийн хэмжээний компаниуд байгалийн хий болон химийн томоохон үйлдвэрүүдийг байгуулж эхлээд байна.

АНУ-д занарын гаралтай түүхий эдийн олборлолт дөнгөж эхлэлийн шатанд байгаа гэгдэж байгаа бөгөөд 2020-иод оны үед тус улс нефтийн олборлолтоор Саудын Аравыг гүйцэж хамгийн том олборлогч орон болсоноор дэлхийн нефтийн газрын зурганд томоохон өөрчлөлт оруулах төлөвтэй байгаа юм. Иймд хэрэглээ өндөртэй бусад улс орнууд ч тодорхой хэмжээгээр импортлох боломж бүрдэнэ хэмээн найдаж байна. Занарын гаралтай байгалийн хий, газрын тосны нөөц нь зөвхөн АНУ-аар зогсохгүй, өмнөд америк, европ, ази тивийн олон улс орны газар нутагт тархаж байна.

Хятад улс ийм төрлийн нөөцөөр АНУ-аас ч давж, дэлхийн нийт нөөцийн 40 орчим хувийг агуулж байгаа боловч усны нөөц хомс, дэд бүтэц хангалттай хөгжөөгүй, технологийн боломж хязгаарлагдмал зэрэг байдал нь ойрын хугацаанд олборлолт явуулж эхлэхэд саад болох төлөвтэй байгаа юм. Занарын хувьсгал нефть, хийн томоохон экспортлогч орнуудад ч нөлөөлж эхэлж байна. Тухайлбал ОХУ-ын ерөнхийлөгч Путин "бид эрчим хүчний бодлогоо эрс өөрчлөх шаардлага урган гарч байна" хэмээн өнгөрөгч оны 10 сард мэдэгдлээ.

Орос улс европын байгалийн хийн хэрэглээний 75%-ийг хангаж, үнийн бодлогод давуу байдлаа хадгалсаар ирсэн. Гэвч 2 жилийн өмнө Германы байгалийн хий импортлогч Ион компани үнийн асуудлаар олон улсын шүүхэд хандсан билээ. Үүний үр дүнд Оросоос нийлүүлдэг байгалийн хийн үнийг 10 хүртэл хувиар бууруулав. Занарын хувьсгал, скандиновын орнууд болон герман зэрэг улсын сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн өсөлт зэрэг нь Орос улсыг байгалийн хийн шинэ зах зээл хайхад хүргэж байна.

Занарын хий нь нүүрстэй харьцуулахад хүлэмжийн хийн ялгарлын хэмжээ 50% бага гэгддэг учир дэлхийн дулааралтай тэмцэхэд эерэгээр нөлөөлнө. Гэвч олборлолт явуулж буй орон нутгын хөрс болон ундны усыг бохирдуулах эрсдэлтэй юм. Зарим бүс нутагт олборлолтод ашигласан химийн бодисууд хөрсний усанд нэвтэрч, ундны усны худгууд бохирдож байгаа тухай мэдээллүүд ч гарч эхэлж байна.