Сансарын жуулчлал хаяанд ирлээ (төгсгөл хэсэг)

Спэйсшип-1 хөлөг (эхний хэсгийг энд дарж уншина уу)-ийг бүтээх 10 жил үргэлжилсэн нөр их хөдөлмөрийн шийдвэрлэх мөч түүнийг агаар мандалд хөөргөх, буулгах туршилт хийгдсэнээс хойш 7 сарын дараа ирэв. 2004 оны 6 сарын 21-нд уг хөлгийн анхны сансарын нислэгийг өөрийн нүдээр ажиглахаар 11 мянган хүн цугласан байна. Тээвэрлэгч онгоц хөөрснөөс хойш 1 цагийн дараа сансарын хөлгийг салгаж, тийрэлтэд хайбрид хөдөлгүүр ажиллагаанд амжилттай залгагджээ.

Гэвч хөлөг агаар мандалд хөөрч байх үед асуудал үүсэв. Хөлгийн их бие савлаж, төлөвлөсөн замаас гажиж эхэлсэн байна. Нисгэгч хөлгийн чиглэлийг засварлахыг оролдож, жолоодлогын төхөөрөмжийг зөв зүгт залсан боловч эгц дээш чиглэх ёстой хөлөг налуу чиглэлээр хөөрчээ. 55 км өндөрт хөдөлгүүр унтрав. Гэвч хөлөг цаашид хөөрсөөр 100 км-ын босгыг давав. Нисгэгчийн бүхээгний цонхоор бараг агааргүй бараан тэнгэр харагдаж, хувийн компаний бүтээсэн сансарын хөлөг түүхэнд анх удаа сансарт хүрэв.

Удалгүй хөлөг дууны хурднаас бараг 3 дахин их хурдаар агаар мандалд буцан орж иржээ. 17 км өндөрт хүрэх үед далавчийг хэвтээ чиглэлд шилжүүлэв. 1 цаг 30 минутын дараа Спэйсшип-1 хөлөг амжилттай газардав. Магадгүй олон хүний хувьд бүтэхгүй мөрөөдөлд тооцогдож байсан зүйлийг Барт Рютан бодит байдал болгов. Хүсэл эрмэлзлэл, технологи, найз нөхөд байвал сансарын хөлөг бүтээнэ гэдэг боломжгүй зүйл биш гэсэн түүний үг сансарын амжилттай нислэгийн тухай мэдээллийн хамт хэвлэлийн хуудсанд нийтлэгджээ.

Спэйсшип-1 хөлгийн анхны нислэгээс хойш 7 жилийн дараа бизнесийн зорилго бүхий дэлхийн хамгийн анхны сансарын нисэх буудал Америкийн Нью Мексико мужид байгуулагдав. Энэ онд уг нисэх буудлаас Спэйсшип-2 хөлгийн 2 нислэгийг хийхээр төлөвлөж байна. Уг хөлөг өмнөх загвараас бараг 2 дахин том хэмжээтэй, 1 удаад 6 зорчигчийг тээвэрлэх чадалтай юм. Нислэгийн өндөр ч нэмэгдэж 150 км-т хүрчээ. Хөлгийн хөөрөх үеийн хурд дууны хурднаас 4 дахин их байна.

Сансарын хөлөг тээвэрлэгчээс салсаны дараа 2 мин 30 секундэд сансарт хүрнэ. Зорчигчид сансарт жингүйдлийн байдалд өнгөрүүлэх хугацаа 4 минут байна. Нислэгийн нийт хугацаа 2 цаг үргэлжлэх бол, нэг зорчигч 200 мянган доллар төлнө. Өнөөдрийн байдлаар дэлхий даяар 450 гаруй хүн Спэйсшип-2 хөлгөөр сансарт нисэхээр захиалгаа өгөөд байна. Тус компаний сансарын нислэгийн тийзийг ердийн жуулчлалын компаниас ч худалдан авах боломжтой болжээ.

Хувийн компаний сансарын нислэг зөвхөн Спэйсшип хөлгөөр хязгаарлагдсангүй. Мохабэ орчимд өнөөдөр сансарын 14 компани (venture) үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Тэдний нэгт 400 км өндөрт хүрэх пуужинг зохион бүтээж байгаа бол, нөгөөд илүү хүчтэй хөдөлгүүр бүтээхээр ажиллаж байна. Сансарын "цахиуртын хөндий"-д хамгийн их анхаарал татаж байгаа компани бол XCOP Эйроспеис (XCOR Aerospace) юм.

1999 онд байгуулагдсан тус компаний үйлдвэрт сансарын нислэгийн инженерээс авахуулаад электроник, метал боловсруулалт зэрэг төрөл бүрийн мэргэжлийн 30 гаруй хүн ажиллаж, хөдөлгүүр зэрэг эд ангиас авахуулаад сансарын хөлгийг бие даан бүтээхээр төлөвлөжээ. Тус компаний Линкс хөлөг мэргэжилтнүүдийн анхаарлыг хамгийн их татаж байгаа бөгөөд нислэгийн давтамж өндөр байгаагаараа онцлог юм.

9 м урттай жижиг оврын сансарын уг хөлөг өдөрт 4 удаа сансарт нисч, буцаж ирэх боломжтой. Пуужинт 4 хөдөлгүүрээр ердийн нисэх онгоц мэт газраас хөөрнө. Дууны хурднаас 3 дахин их хурдалж, ердөө 3 минутын дотор 100 км өндөр сансарт хүрнэ. Харин хөлгийн зорчигчид 4 минут 30 секундын хугацаанд жингүйдлийг мэдрэх боломжтой. Линкс хөлгийн нислэгийн давтамжийг нэмэгдүүлснээр тийзний үнийг бусад компаниудаас илүү бууруулж, 95 мянган долларт хүргэжээ.

Үүний нууц нь тийрэлтэт хөдөлгүүрийн бүтцийг өөрчилсөн явдал юм. Уламжлалт хөдөлгүүрүүдийн дотор талд хэт халалтаас сэргийлэх ус бүхий хоолойг байрлуулдаг бол хоолой өөрөө хэт халалтад орж амархан гэмтдэг. Иймд цөөн тооны нисэлгийн дараа хоолойг тогтмол сольдог байдал нь өртөгийг өндөрсгөж байв. Тэгвэл Линкс хөлгийн хөдөлгүүрийн их биеийн хийцийг өөрчилж, хос металын хооронд ус бүхий давхарга байрлуулав.

Түлштэй шүргэлцэх дотор талын метал ханыг ирмэгжүүлсэнээр хэт халалтаас үүдэн гэмтэх эрсдлийг арилгажээ. Үүний үр дүнд 4 жилийн хугацаанд хийсэн Линкс хөлгийн 5000 удаагийн туршилтаар хөдөлгүүрийн гэмтэл нэг ч удаа гараагүй байна. Хөдөлгүүрийн бүтцээс гадна түлш илгээх насосыг өөрчилжээ. Ердийн тийрэлтэт хөдөлгүүрт турбинт насос ашиглагдаж, өндөр хурдтай хийн тусламжтайгаар их хэмжээний түлшийг богино хугацаанд хөдөлгүүрт илгээдэг. Гэвч эргэлтийн хурд их учир эд ангиуд богино хугацаанд элэгдэж эвдэрдэг байна.

Тэгвэл Линкс хөлөгт автомашин, мотоциклд өргөнөөр хэрэглэгддэг поршинт насосыг сонгосноор өртөгийг бууруулж, олон дахин ашиглах боломжтой болов. Поршинт насос жин ихтэй байдаг бол 10 жилийн судалгааны үр дүнд турбинт насостой бараг адил хэмжээнд хүргэжээ. Мөн турбинт насос дундажаар 1 цаг тасралтгүй ажиллаад эвдэрдэг бол шинэ насос 15 цагийн турш сааталгүйгээр ажилласан байна.

Шинэ насос НАСА-гийн анхааралд өртөж, дараагийн сансарын хөлөгт Линксийн технологийг ашиглахаар шийджээ. НАСА өмнө нь хувийн компаниудад технологи санал болгодог байсан бол одоо эсрэгээр тэднээс суралцдаг цаг үе ирэв. НАСА-гийн төсөв жил ирэх тусам буурсаар байна. Шатлл хөлгийн нэг удаагийн нислэгийн зардал, засвар үйлчилгээг оролцуулаад 8 тэрбум доллараас давж байжээ. Иймд НАСА Шатлл хөтөлбөрийг дуусгавар болгож, сансарын технологийн хөгжүүлэлтэд хувийн компаниудын хүчийг өргөнөөр ашиглах бодлогыг барьж байна.

Лос Анжелес хотоос арван хэдэн км зайд, 180 сая долларын хөрөгө оруулалт хийж байгуулагдсан компани бол Биглоу юм. Тус компани 9.5 x 6.7 м хэмжээ бүхий цилиндр хэлбэрийн сансарын хөлөг бүтээж байна. Уг хөлөгт хүн удаан хугацаанд байрлахад шаардагдах хүнсний болон өдөр тутмын хэрэглээний зүйлсийн нөөцийг оролцуулаад 6 хүртэлх хүнийг байрлуулах тааламжтай нөхцөлөөр хангажээ. Хүн тус бүр өөрийн гэсэн зай, ор, ачааны хэсэг, хувийн компьютерээр хангагдана.

Ирээдүйд ийм хөлгийг хэд хэдийг нийлүүлж, сансарын аварга зочид буудал бүтээхээр төлөвлөж байна. Гэхдээ дээр дурдсан хэмжээний хөлгийг сансарт хөөргөхөд хүндрэлтэй. Тэгвэл Биглоу компаний зочид буудал - хөлгийг эвхэгдэх боломжтой даавуун материалаар бүтээжээ. Эвхэгдсэн хөлөг ердийн пуужингаар тээвэрлэх боломжтой жижиг хэмжээтэй байна. Харин түүнийг сансарт хөөргөсний дараа доторхи агаарын даралтыг нэмж, овор хэмжээг 5 дахин томсгоно.

2006, 2007 онд уг эвхэгддэг хөлгийн гуравны нэгтэй тэнцэх хэмжээтэй туршилтын загварыг тус тус сансарт хөөргөөд байна. Тэдгээр загварууд 550 км-ийн өндөрт дэлхийг тойрон эргэж, доторхи агаарын даралт, температурын мэдээллийг 5 жилийн турш илгээсээр байгаа бол энэ хугацаанд хөлөг доторхи нөхцөл байдал нэгэн хэвийн төлөвийг тогтвортой хадгалсаар байна. Харин уг хөлгийг зочид буудал гэхээс илүүтэйгээр сансарын үл хөдлөх хөрөнгө хэмээн нэрлэж байгаа юм. Ирээдүйд түүнийг хувь хүн болон байгууллагуудад түрээслэж, төрөл бүрийн зорилгоор ашиглах боломж бүрдэх ажээ.

Харин Рютан Мохабэд шинэ мөрөөдлөө хэрэгжүүлэх ажилдаа оржээ. Тэрээр илүү хол зайд нисэх шинэ хөлгийн төсөл боловсруулж эхлэв. Шинэ сансарын хөлөг тээвэрлэгчийн тусламжтайгаар агаараас хөөрөх боловч технологийг илүү сайжруулах болно. Тээвэрлэгчийн далавчны нийт урт ойролцоогоор 117 м буюу хөлбөмбөгийн талбайн урттай тэнцэнэ. 36 м урттай сансарын шинэ хөлөг өмнөхөөс 4 дахин их, 400 км өндөрт хүрэх болно. Рютан 2010 онд тэтгэвэртээ гарч, өөрийн шинэ мөрөөдлөө Виржин галактик компанид шилжүүлэн өгсөн юм.

Мохабэ хотын гол хаалганы үүдэнд нэгэн самбар босгосон байдаг. Самбарт "мөрөөдөл эндээс эхлэнэ" хэмээн бичжээ. Сансарт тэмүүлэх нь хэн бүхний мөрөөдөл билээ. Энэ мөрөөдөл хэдийгээр өнөөдөр хүсэл төдий байх боловч маргааш бодит зүйл болно. Мохабэд сансарын технологийн хөгжүүлэлт одоо ч эрчимтэй үргэлжилсээр байна.

эх сурвалж, NHK

Сансар судлал