Лазерийн зэвсэглэл бодит байдал болоход ойртсоор

Өнөөдөр өндөр хөгжилтэй орнууд пуужин болон бусад төрлийн зэвсэглэлийн довтолгооноос хамгаалах сүүлийн үеийн системүүдийг ашиглаж байгаа боловч тэдгээр нь зарим нийтлэг сул талуудыг агуулж байгаагаас найдвартай хамгаалах хэрэгсэл болж чадахгүй байна. АНУ-ын арми гэхэд л артилер, минометын сум, пуужингаас эсэргүүцэн хамгаалах хүчин чадлын хувьд хангалттай хэмжээнд хүрч чадаагүй гэгддэг. Өнөөдөр зөвхөн богино зайн сум л хэдхэн секундын дотор байг устгах чадвартай бол дунд болон алсын тусгалтай зэвсэгүүд байг устгахад харьцангуй урт хугацаа зарцуулдаг.

Тэгвэл өндөр энерги бүхий лазерийн сум бараг гэрлийн хурдаар довтолгож, газар, агаар, далайн ангиллын төрөл бүрийн зэвсэгийн довтолгооныг өмнө байгаагүй өндөр нарийвчлалтайгаар эсэргүүцэн, хамгаалалтын түвшинг эрс нэмэгдүүлэх боломжийг бүрдүүлэх юм. Лазерийн зэвсэгийн судалгаа 1970-аад оны үеэс хийгдэж эхэлсэн боловч сүүлийн арваад жилийн хугацаанд жинхэнэ дүр төрхөө олж, газар, усан онгоц, нисэх онгоц, автомашинд суурилагдсан эхний загварууд амжилттай туршигдаж байна. Эхний шатны туршилтын ийм төхөөрөмжүүд том овор хэмжээтэй, химийн гаралтай лазер ашиглаж, их хэмжээний хорт хий ялгаруулж байсан бол сүүлийн үед LED-тэй төстэй хатуу төлөвт лазерь зэрэг үр ашигтай олон төрлийн үүсгүүрийг ашиглах болжээ.


Америкийн Нортроф Грамман компаний бүтээсэн газарт суурилагдах систем (THEL) 2000-аас 2005 оны хооронд хийгдсэн туршилтуудын хүрээнд пуужин болон артилерийн сум 46 ш, катюша пуужин 28 ш болон бусад төрлийн сумыг тус тус амжилттай устгав. Уг системийн сүүлийн үеийн хувилбар болох усан онгоцонд суурилуулж радар болон навигацийн төхөөрөмжтэй хослон ажиллах зэвсэгийн өнгөрсөн онд хийсэн туршилтаар автомат жолоодлогот завийг устгасан байна. Тус компани АНУ-ын сансар, пуужингийн довтолгооноос хамгаалах төв болон Изралийн батлан хамгаалах яамны захиалгаар газарт суурилах лазерийн зэвсэглэлийн технологийг бүтээж байгаа юм.


Харин Боеинг компаний бүтээсэн газарт суурилагдах систем (Matrix)-ийн 2009 онд, Рэйдион компаний бүтээсэн усан онгоцонд суурилагдах системийн 2010 оны туршилтаар тус тус автомат нисэх төхөөрөмжүүдэд довтолжээ. Тэгвэл Matrix системийн энэ онд бүтээгдсэн сүүлийн хувилбарын овор хэмжээг 500 морины хүч бүхий 8 дугуйт ачааны машинд суурилах хэмжээнд хүртэл жижигрүүлэн, зөөвөрлөх боломжтой болов. Пентагоны хүссэн хэмжээ буюу 10 квт чадалд хүрээд байгаа хатуу төлөвт лазер бүхий уг зэвсэгийн туршилтыг ирэх онд хийх бол 2016 оноос АНУ-ын армийн зэвсэглэлд нэвтрүүлэхээр төлөвлөж, цаашид хүчин чадлыг 100 квт-д хүргэхийг эрмэлзэж байна.



Мөн Германы Реинметал компани өмнө бүтээсэн лазерийн зэвсэг (BST)-ийн хүчин чадлыг 5 дахин нэмэгдүүлж 50 квт-д хүргэв. 20 болон 30 квт-ийн хос лазер бүхий энэ зэвсэгийн саяхан хийсэн туршилтаар 15 мм-ийн зузаан бүхий ган хавтанг 1000 м зайнаас, 50 м/с хурд бүхий нисэх төхөөрөмжийг 3 км зайнаас, мөн адил хурд бүхий 82 мм-ийн диаметртэй ган бөмбөлгийг тус тус буудаж туршиж, цас, хурц нар, бороо зэрэг цаг агаарын төрөл бүрийн нөхцөлд ашиглах боломжтойг давхар нотлов. Тэд ирэх жил зэвсэгийн хүчин чадлыг 60 квт-д хүргэхээр төлөвлөж байгаа бол цаашид овор хэмжээг 35 мм-ийн гар буутай адил хэмжээтэй болгохыг зорьж байна.


Тэгвэл АНУ-ын Батлан хамгаалахын дэвшилтэт судалгааны агентлаг нисэх онгоцонд суурилах лазерийн зэвсэг (HELLADS)-ийг бүтээж дууссан тухай саяхан мэдээллээ. 150 квт энерги бүхий энэ шинэ зэвсэгийн туршилт ирэх оны эхээр хийгдэхээр төлөвлөгдөж байна. Одоогоор туршилтын шатанд байгаа олон нийтэд мэдээлэгдэж буй судалгаануудад өндөр хүчин чадалтай үүсгүүрүүд ашиглагдаж байна. Харин бага чадлын хос диодод тулгуурласан нэг бүрийн лазерийн зэвсэгийн судалгаа (PHaSR)-ны тухай АНУ-ын армийн агаарын хүчнээс 2006 онд мэдээлж байсан боловч түүний туршилтын загвар бүтээгдсэн тухай мэдээлэл өдийг хүртэл гараагүй байгаа юм.



эх сурвалж, mailonline болон бусад

Ухаалаг телевизор таныг хянана

Бид телевизорийг үздэг байсан бол телевизор биднийг "харж, хянадаг" цаг үе ирж байна гэхэд хилсдэхгүй бололтой. Ухаалаг телевизор, түүнд суурилагдсан камер болон микрофоны тусламжтайгаар бидний зочны өрөөнд болж буй бүхий л үйл явдлыг дэргэд байгаа мэт харж, сонсох боломжийг хакеруудад олгож байна. Риволн хэмээх нууцлал хамгаалалтын компаний судлаачид Самсунг компаний бүтээсэн ухаалаг телевизорын системийн тохируулга болон түүнд хадгалагдсан хувийн мэдээллүүдэд хэрхэн нэвтэрч болохыг туршилтаар үзүүлжээ. Үүний тулд телевизорт вирусны програм суулгасан байна.

Ийм програмаар дамжуулан хакерууд зурагтны өмнө болж байгаа үйл явдалын дүрслэл болон дуу чимээг хүлээн авах боломжтой. Самсунгийн ухаалаг телевизор нь зөөлөн буйданд тухлангаа интернетээр аялах, нийгмийн сүлжээнд холбогдох, интернетэд суурилсан киноны шууд дамжуулалтыг үзэх, онлайн тоглоом тоглох зэрэг боломжуудыг агуулахын зэрэгцээ хүний дуу хоолойг микрофоноор, гарын хөдөлгөөнийг камераар тус тус таньж удирдагддаг.  Гэвч интернетэд холбогдох боломж нь түүнд хакерууд нэвтрэх үүд хаалга болж байна.

Риволн компанийг үндэслэгчдийн нэг Луйжи Ориэмагийн хэлсэнээр тэд IP хаягаар дагаж телевизорын төхөөрөмжийн удирдлагын хэсэгт нэвтрэхээс гадна түүнд холбогдсон хадгалах төхөөрөмжүүдийг ч ухаж төнхөх боломжтой програм хангамжийн цоорхойг илрүүлсэн байна. Тэдний толилуулсан видео бичлэгт тухайн телевизороор үзсэн нэвтрүүлгүүдийн жагсаалт, USB төхөөрөмжүүдэд хадгалагдаж байгаа болон бусад мэдээлүүдийг хэрхэн үзэж болохыг харуулжээ. Энэ нь тухайн эгшинд хакер телевизорыг бүрэн удирдах боломжтойг илэрхийлж байгаа хэрэг юм. Нөгөө талаас телевиор өөрөө хакер болсон гэсэн үг.

Интернетэд холбогдох боломж бүхий ахуйн хэрэгцээний төхөөрөмж эзэмшигчид компьютертэй адил төрлийн заналхийлэлд өртөх боломжтой тухай судалгаанууд сүүлийн үед олноор танилцуулагдаж байна. Гэрэлтүүлгийн системээс авахуулаад айр кондишн, компьютер тоглоомын консолууд онлайн боломжуудыг агуулах болсон боловч тэдгээрийн үйлдлийн системүүд Майкрософт болон Аплийн систем бүхий төхөөрөмжүүдтэй адил өндөр түвшний хамгаалалттай байж чадахгүй байна. Энэ удаад Риволн компани зөвхөн интернетэд холбогдсон телевизороор жишээ болгон үзүүллээ. Харин гол аюул нь хакеруудын довтолгоо ямар нэгэн компани болон хувь хүн зэрэг онцолсон байд чиглэхэд оршиж байна.

Луйжи Ориэма "хэрэв бидний туршилт нийтийн хэрэглэдэг интернетийн сүлжээнээс гадна нээлттэй, сул хамгаалалттай, хакердсан утасгүй болон утастай сүлжээг ашиглаж, ямар нэгэн онцгой байд чиглэсэн бол илүү бодитой бөгөөд сонирхолтой болох байлаа" гэжээ. Риволн компани төхөөрөмжийн хамгаалалтын цоорхой болон сул талуудын талаархи мэдээллийг өндөр үнэ санал болгогчдод худалдаалахаар төлөвлөж, алдааг богино хугацаанд засч залруулах боломжийг үйлдвэрлэгчдэд олгохыг зорьж байгаа ч энэ удаад илрүүлсэн ухаалаг телевизорын сул талын талаар дэлгэрэнгүй мэдээлээгүй байна.

Энэ сарын эхээр АНУ-ын интернетийн үйчилгээ үзүүлэгч Веризон компани телевизор үзэгчдийг ажиглаж, түүний үр дүнд тулгуурласан зар сурталчилгаа үзүүлэх төхөөрөмжийн патентийг авсан. Уг төхөөрөмж температурын дүрслэлийн камер, микрофон, хөдөлгөөн мэдрэгч зэргээр тоноглогдож, хэрэв телевиз үзэж буй хос тэврэлдэж байвал романтик аялал, жирэмслэлтээс хамгаалах бүтээгдэхүүн, цэцгийн худалдааны сурталчилгаа явуулах зэргээр илүү өндөр үр дүнтэй сурталчилгааны боломжийг бүрдүүлнэ. Ийм төрлийн боломж бүхий ахуйн хэрэгслүүдийн хэрэглээ ч цаашид нэмэгдэх төлөвтэй байна.

Харин Самсунг компаний төлөөлөгч энэ удаагийн судалгааны талаар "тэд 2011 онд бүтээгдсэн манай телевизорын маш ховор тохиолдох алдааг илрүүлсэн боловч Самсунгийн телевизор ямар ч аюулгүй гэдгийг бид нотлоно. Ирэх оны 1-р сард гарах програм хангамжийн шинэчлэлт илүү найдвартай байх болно. Гэхдээ бид аюулгүйн үүднээс хэрэглэгчиддээ хамгаалалт бүхий утасгүй сүлжээг ашиглахыг давхар зөвлөж байна" гэжээ.



эх сурвалж, mailonline

Цусны даралт ихсэх өвчний тухай (төгсгөл хэсэг)

Энэ удаад бөөрнөөс авахуулаад дотоод эрхтнүүдийн ажиллагаа цусны даралт ихсэхэд хэрхэн нөлөөлж байгааг судлаж буй Кавасаки анагаахын сургуулийн профессор Кашихара Наоки цусны даралт ихсэх өвчин (эхний хэсгийг энд дарж уншина уу)-ий эмчилгээний талаар зөвлөж байна.

Цусны даралт ихсэх өвчний эмчилгээ
Агших хэлбэрийн цусны даралт ихсэх өвчний үед бөөрөнд ренин хэмээх фермент ялгарч даралт ихэсгэх нөлөө үзүүлдэг. Иймд симпатик мэдрэлийн системд нөлөөлөх эмийн эмчилгээг голлон хийж, ARB, ACE зэрэг эмүүдийг хэрэглэнэ. Мөн судасны ханыг зөөллөх үйлчилгээтэй эмүүдийг хэрэглэдэг. Эдгээрээс гадна энэ төрлийн цусны даралт ихсэх өвчний эмчилгээнд нэвтэрч эхлээд байгаа ихээхэн найдлага тавьж буй мэс заслын аргын тухай өмнө мэдээлж байсан билээ.

Тэлэх хэлбэрт шээс ялгаралтыг дэмжих үйлчилгээтэй эмүүдийг хэрэглэж, давс, усны хэсгүүдийг бөөрнөөс ялгаруулна. Энэ тохиолдолд цусны илүүдэл эзлэхүүн багасч, судасны тэлэх нөлөөг арилгаснаар даралт бууж тогтворжино. Энэ хэлбэр нь мөн бөөр зэрэг дотоод эрхтнүүдийн өвчлөлөөс шатгаалдаг учир тэдгээрийг эмчлүүлж эрүүлжүүлэх шаардлагатай. Цусны даралт ихсэх өвчний төрлөөс хамааран зөв эмчилгээг хийвэл 1 сарын дотор цусны даралт хэвийн хэмжээнд хүрдэг. Мөн хооллолтод анхаарах шаардлагатай бөгөөд даралтад нөлөөлж болох хүнсний бүтээгдэхүүний хэрэглээг эрс багасгавал үр дүн нь 2-3 сарын хугацаанд ажиглагддаг байна.

Цусны даралтыг бууруулахад өдөр тутмын амьдралын дадал зуршил чухал үүрэгтэй байдаг. Үүний нэг нь амьсгалын дасгал юм. Кеио их сургуулийн багш Сүзүки Тэцүя агших хэлбэрийн цусны даралт ихсэх өвчний үед мэдрэлийн системд нөлөөлөх дасгалыг санал болгож байна.
Дасгалыг хийхийн тулд түшлэгтэй сандалд налж суугаад биеэ суллана. Мөн бүс, тэлээ зэргийг суллана. Гэдсэн дээрээ 2 гарын алгаа зөрүүлж тавиад 5 секундийн турш амьсгал авна. Дараа нь 10 секундын турш амьсгалаа гаргана. Амьсгал гаргахад хэцүү байвал лаа унтраах мэт уруулаа бага зэрэг цорвойлгож, үлээх маягаар гаргана. Амьсгал авах, гаргах үйлдлийг 1 цогц гэж тооцоод 2-3 удаа хийхэд хангалттай. (Өмнө нь тус блогт даралт бууруулах массажны тухай мэдээлж байсан билээ)

Жишээ. Өвчтөн А, 70 настай эмэгтэй. Хоол идэж байгаад их хэмжээгээр хөлөрч, гэнэт ухаан алдан унажээ. Шалтгаан нь тухайн өдөр даралт нэлээд өндөр байсан тул эмч нь хүчтэй эм өгч, түүний нөлөөгөөр даралт хэт буурсан байв. Өвчтөний цусны даралт ихсэх өвчин агших хэлбэртэй байжээ. Даралт бууруулах эмийн тун хэмжээг сонгоход өвчтний нас, биеийн жин, улирал зэрэг үзүүлэлтийг харгалзаж үздэг. Зун цагт цусны даралт буурдаг байна. Мөн цусны даралтын хамгийн өндөр хэмжээг бус, хэд хэдэн хоногийн дундаж хэмжээг харгалзах үзэх шаардлагатай. Өндөр настай хүмүүс хооллох, усанд орох, архи согтууруулах ундаа хэрэглэсний дараа даралт буурдаг.

Цусны даралт ихсэх өвчинтэй холбоотой асуулт, хариулт
Асуулт. Өглөө сэрэх үед цусны даралт 180 орчим байдаг бол бие зассаны дараа 140 болж буурдаг, энэ хэмжээ аюултай юу.
Хариулт. Цусны даралтын хэвийн хэмжээ 140/90 байдаг. Харин нэгэнт 180 хүрч байгаа бол бууруулах арга хэмжээ авах ёстой. Даралт хэлбэлзэж байгаа нь хэвийн бус үзэгдэл бөгөөд хэлбэлзлийн зөрүүг багасгаж, тогтворжуулах шаардлагатай. Тухайлбал хүн өдөрт сэрүүн байдгаас стрест орох нь элбэг учир симпатик мэдрэлийн систем хэт ачаалж даралт ихэсдэг. Харин орой тийшээ стрес багасч, даралт буурдаг. Мөн хүн өглөө сэрэх үед мэдрэлийн систем хүнийг сэрээхийн тулд их хэмжээний ачаалал авч даралт ихсэх нөлөө үзүүлнэ. Иймэрхүү огцом хэлбэлзэл нь тархинд цус харвах болон зүрхний имфрактад хүргэдэг учир анхаарах ёстой. Цусны даралтыг хэмжих үед 1-2 минут хугацаанд сууж тайвширсны дараа хэмжих нь зөв. Мөн хэмжигчийн боох хэсгийг зүрхтэй адил түвшинд байрлуулбал хэмжилт зөв болно. Хэмжилт хийж байх үед ярьж, хөдлөхгүй байх нь зүйтэй.

Асуулт. 70 настай эмэгтэй, гар нь хэт нарийхан учир даралт хэмжих үед боох хэсэг хэт хавчиж, өвтгөдөг. Яаж хэмжвэл зохих вэ.
Хариулт. Ихэнх даралт хэмжигчийн боолт нь 20-30 см диаметр бүхий гарт таардаг. Нарийхан гартай хүнд өвдөлт үүсгэдэг бол бүдүүн гартай хүмүүст буруу хэмжих тохиолдол байдаг. Боолтын хэсэг нь гарны хэмжээнд тохирсон хэд хэдэн төрлийн хэмжээтэй байдаг учир тохирохыг олж авах хэрэгтэй.

Асуулт. 76-тай эрэгтэй, баруун зүүн гарт хэмжихэд өөр өөр зааж зөрүү нь 20 хүрдэг. Аль хэмжилтийг зөв гэж тооцох вэ.
Хариулт. Цусны даралтыг аль ч гарт хэмжсэн болно. Зөрүүтэй зааж байгаа нь судас нарийссан байгаагаас шалтгаалж байж магадгүй. Эмчид хандаж шинжилгээ хийлгэх шаардлагатай.

Асуулт. Унтаж байх үеийн даралт хэмжих үүднээс шөнө сэрэнгүүтээ орон дотроо хэмждэг, энэ арга зөв үү.
Хариулт. Унтаж байх үед даралт ихэсвэл тархинд цус харвах, зүрхний имфракт болоход хүргэх магадлалтай. Шөнө хэмжилт хийх нь зөв боловч нойрноос сэрж хэмжих нь буруу. Нэгэнт сэрсэн бол унтаж байх үеийн хэмжилт биш болно. Иймд 24 цагийн турш хэмждэг зориулалтын хэмжүүрийг ашиглах нь зөв. Жижиг оврын иймэрхүү хэмжүүрүүд нь биед бэхлэх боломжтой, унтаж байх үеийн хэмжилтийг зөв хийдгээрээ онцлогтой байдаг.

Асуулт. 52 настай эмэгтэй. Дээд даралт 120 буюу хэвийн боловч доод даралт 90-ээс буудаггүй. эмчилгээ хийлгэх шаардлагатай юу.
Хариулт. Дээд даралт нь цус шахах үеийн даралт бол доод даралт нь судас тэлж, түүн дотор  цус хадгалагдаж байх үеийн даралт юм. Аль аль нь өндөр байх нь аюултай боловч залуу хүмүүст зөвхөн доод даралт ихсэх тохиолдол элбэг байдаг. Харин нас ахих тусам судасны хана хатуурч дээд даралт аажим нэмэгддэг. Залуу хүний судасны хана зөөлөн байдаг ч нарийн судаснууд хатуурч эхлэхэд доод даралт ихэсдэг бол дээд даралт хэвийн хэмжээнд байх тохиолдол элбэг. Энэ өвчтний тохиолдолд эмийн нөлөөгөөр зөвхөн дээд даралт буусан байх магадлалтай учир хэрэглэж буй эмийн төрлийг өөрчлөх ёстой.


Эх сурвалж, NHK

Сансарын жуулчлал хаяанд ирлээ (эхний хэсэг)

Америкийн баруун эрэг, Лос Анжелес хотоос автомашинаар цаг хагас туулах зайд, цөл дунд нэгэн жижиг хот бий. 4000 оршин суугчтай Мохабэ хотын ойролцоох хуучин нисэх буудалд ашиглалтаас гарсан онгоцнуудыг байрлуулсан байдаг учир саяхныг хүртэл нисэх онгоцны оршуулгын газар хэмээн нэрлэгддэг байжээ. Гэвч 2004 онд уг нисэх буудалд туршигдсан нэгэн шинэ бүтээл Мохабэ хотыг дэлхий даяар алдаршихад хүргэсэн юм. Тэр бол хувийн компаний бүтээсэн хамгийн анхны сансарын хөлөг Спейсшип-1 байв.


Түүнээс хойш АНУ-ын засгийн газар Мохабэ хотыг сансарын нисэх буудал хэмээн албан ёсоор зарлаж, тэнд сансарын технологийн хөгжүүлэлт хийж буй хувийн компаниуд төвлөрөх болов. Нисэх зурвасаас сансарын хөлгийн туршилтын загваруудыг өдөр тутам хөөргөж, хүн амын нягтаршил багатай уг хотын орчимд агаарын тээврийн хуваарьт нислэгүүдийн хооронд пуужингийн туршилтыг ч хийх боломжтой болов. Өөрөөр хэлбэл Мохабэ хот АНУ-ын сансарын "цахиуртын хөндий"-д тооцогдож байна.

Энэ бүхний эхлэлийг тавьсан хүн бол нисэх техникийн инженер Барт Рютан (Burt Rutan) юм. Түүний сонирхол хүүхэд байхаас эхлэн нисэх онгоцонд татагдах болж, 8 настайдаа нисэх загвар угсарч эхэлжээ. Түүнийг 10 настай байхад 1950-аад оны сүүлчээр байлдааны нисэх онгоцны хурдны дээд амжилтууд удаа дараалан эвдэгдсэн нь нисэх технологийн ертөнцөд шимтэн дурлахад хүргэв. Түүний бүтээсэн загварууд элдэв уралдаан тэмцээнд оролцож, эхний байруудыг эзлэх болжээ.


Рютан 22 настайдаа нисэхийн технологийн чиглэлээр мэргэжил эзэмшин, цэргийн нисэх хүчинд инженерээр ажиллаж болов. 1982 онд 39 настайдаа Мохабэ нисэх буудлын ойролцоо өөрийн компаний үндэс суурийг тавьж, шинэ төрлийн нисэх онгоцны технологи боловсруулахаар ажиллаж эхэлсэн байна. Тэрээр нийт 46 туршилтын загвар бүтээсний эцэст 1986 онд бүтээсэн түлшгүй онгоцны загвар түүнийг алдаршуулжээ. Уг загвар бага хурдтай салхины дэмжлэгтэйгээр, нэг ч удаа газардалгүйгээр 9 хоногийн турш ниссэн байна.


Өмнө нь бүтээгдэж байгаагүй шинэ технологи бий болгох нэгэн хүсэл нь биелсэн Рютан дараагийн шинэ зорилго өвөрлөх болсон нь сансарт чиглэж, 1992 оноос сансарын хөлгийн гар хийцийн загваруудыг бүтээж эхлэв. Гэвч нисэх техникийн салбарын бараг оройд нь гарсан түүнд сансарын технологийг тэгээс нь эхлэн суралцах шаардлагатай болжээ. Хуулбарлан дууриалгаж, санаа авах хөлгийн загвар Шатллыг эс тооцвол бараг байгаагүй тэр үед сансарт нисч эргэн ирэх сансарын хөлгийн дизайныг боловсруулж эхэлсэн байна.

НАСА-гийн Шатлл хөлгийн хүрэх өндөр дунджаар 400 км байдаг. Хөлгийг ийм хэмжээний өндөрт хөөргөхийн тулд дууны хурднаас 20 дахин их аймшигтай өндөр хурд шаардлагатай. Иймд Рютан ойролцоогоор 100 км өндөр буюу дууны хурднаас 3 дахин өндөр хурдыг сонгон, дөнгөж 20 ажилчинтай түүний компани хангалттай төсөв хөрөнгөгүй нөхцөлд сансарын хөлгийн бодит загварыг 2001 оноос бүтээж эхэлжээ. Тэд шаардлагатай сэлбэг хэрэгслийг хаягдсан онгоцноос аваx зэргээр боломжит бүх аргыг хэрэглэж байсан ч хөлгийн зүрх болох тийрэлтэт хөдөлгүүр зохион бүтээгчийн санааг илүүтэй зовоож байв.

Аполло төслийн үеэс шингэн түлш бүхий тийрэлтэт хөдөлгүүрүүд сансарын технологид ашиглагдан, шингэн устөрөгч, хүчилтөрөгчийн дэлбэрэлтийн үр дүнд үүсэх тийрэлтийн хүчээр хөлгийг хангалттай өндөрт хүргэх хурдыг үүсгэж байсан боловч хөдөлгүүрийн бүтэц нарийн төвөгтэй, өртөг хэт өндөр байв. Иймд хөдөлгүүрийн өртөгийг багасгахын тулд шинэ төрлийн хөдөлгүүрийн технологи бүтээх шаардлага урган гарсанаар хайбрид буюу хосолмол хөдөлгүүрийг зохион бүтээжээ.


Шинэ хөдөлгүүр шингэн түлшийг хатуу түлш агуулах хоолойд илгээх энгийн бүтэцтэй байв. Хатуу түлш бүрэн шатахгүй байх магадлалтай боловч хамгийн гол нь хөдөлгүүрийн өртөгийг хангалттай хэмжээнд хүртэл бууруулж чаджээ. Сансарын хөлөг бүтээхэд тулгамдсан дараагийн асуудал нь хөлгийн жинг буруулах явдал юм. Рютан нисэх онгоц бүтээж байсан туршлагадаа тулгуулан нүүрстөрөгч болон хуванцар материалаас бүрдэх хөнгөн боловч бат бөх их биеийг бүтээв. Сансарын хөлгийн санаа төрсөн тэр үед анхлан шийдсэн өөр нэг асуудал нь хөлгийг агаараас хөөргөх явдал байв.

Сансарын хөлөг болон хиймэл дагуулуудыг хөөргөхөд ихэвчлэн пуужингийн технологи ашиглаж газраас хөөргөдөг. Энэ технологи харьцангуй жин ихтэй ачааг сансарт хүргэх боломжтой боловч дэлхийн татах хүчийг давахын тулд их хэмжээний энерги шаардагддагаас өртөгийн хувьд хэт өндөр байдаг. Тэгвэл Рютан сансарын хөлгийг тээвэрлэгч онгоцны тусламжтайгаар агаараас хөөргөхөөр шийджээ. Сансарын хөлгийг тээвэрлэгч онгоцонд бэхлэн 1 цагийн нислэгийн дараа 15 км өндөрт гарна. Энэ үед сансарын хөлгийн тийрэлтэт хайбрид хөдөлгүүрийг ажиллуулан бараг эгц босоо чиглэлээр хөөргөж, 80 секундын дотор 100 км өндөрт хүргэнэ.

15 км өндөрт агаарын эсэргүүцэл дэлхийн гадарга орчимоос 9 дахин бага учир сансарын хөлөг хөөрөхөд илүү хялбар байх болно. Хөлөг бүтээх ажил эхэлснээс хойш 9 сарын дараа тээвэрлэгч онгоц Вайт найт бэлэн болов. Ийм төрлийн далавчит онгоц бол Рютаны хувьд хамгийн сайн хийж чаддаг ажил нь юм. 2002 оны 8 сард туршилтын нислэг хийгдэж хувийн компаний бүтээсэн анхны сансарын хөлгийн төслийн эхний шат амжилттай хэрэгжив.


Сансарын хөлгийн нислэгийн хамгийн чухал үе нь дэлхийн агаар мандалд орж ирэх үе билээ. Энэ үед агаарын эсэргүүцлийг даван туулж, хөлгийг хэрхэн эсэн мэнд буулгах нь зохион бүтээгчдийн хувьд хамгийн том бэрхшээл байдаг. Мөн Шатлл хөлгөөс өөр дэлхийд эргэн ирж, газардах чадвартай сансарын хөлгийн жишээ байдаггүй. Уг хөлөг дулаан тусгаарлагчаас авахуулаад хөлгийн түвшинг тогтвортой барих компьютерийн системээр хүртэл тоноглогдсон боловч 2003 онд Колумбиа хөлөг далавчинд нь үүссэн жижиг хэмжээний нүхнээс үүдэн сүйрсэн гашуун түүхтэй билээ.

Рютаны хувьд ч бас ийм тохиолдлын гэрч болж байжээ. 1967 онд түүнийг цэргийн нисэх хүчинд ажиллаж байх үед туршилтын нислэг хийж байсан X-15 сөнөөгч онгоц агаар мандалд тогтворжилтоо хангаж чадаагүйгээс осолдож, түүний дотны нөхдийн нэг амиа алдаж байв. Иймд тэрээр хөлөг агаар мандалд орж ирэх үед тэнцвэрээ өөрөө олж, газардах чадвартай загварыг эрэлхийлжээ. 6 жилийн турш төрөл бүрийн загваруудыг туршиж үзсэний эцэст сансарын хөлгийн далавчийг босоо чиглэлд эргүүлэх боломжтой загвар дээр тогтов.

Уг загварыг бүтээх санааг тэрээр агаарын теннисний бөмбөгнөөс олж харжээ. Бөмбөгийг ямар ч өнцөгөөр цохиход хэсэг хугацааны дараа тэнцэрээ олж, эргэлдэлгүйгээр цохилтын зүгт зөв чиглэж чаддаг. Үүний нууц нь бөмбөгний далавчны хэсэг юм. Хэрэв сансарын хөлгийн далавчийг босоо чиглэлд байрлуулбал агаар мандалд уруудах үед хөлгийн хөндлөн буюу хавтгай чиглэлийн хөдөлгөөнийг хязгаарлаж, тогтвортойгоор хөвөх мэт доошлох (feathering) боломжтой.


Шатлл хөлөг өндөр хурдтайгаар агаар мандалд орж ирдэг учир агаарын эсэргүүцэл асар их саад учруулдаг. Тэгвэл түүнээс 7 дахин бага хурдтай шинэ загварын далавчыг нугалж, эргүүлбэл хөлгийн хурдыг сааруулж, агаарын эсэргүүцлээс үүдэх их хэмжээний халалтаас зайлсхийх боломжтой болжээ. Уламжлалт сансарын хөлөг агаар мандалд орох үед хөлгийн гадаргын халалт 1650 хэмд хүрдэг бол шинэ загвар халалтыг 260 хэмд хүртэл бууруулав. Гэвч энэ арга нь нисэх төхөөрөмжийн хувьд бараг байж боломгүй арга байв. Онгоцны хамгийн чухал хэсэг болох далавчийг хөдөлгөөнд оруулах нь эрсдэлтэйд тооцогдож байжээ. Харин хөлөг 17 км өндөрт орж ирэх үед далавчийг ердийн байрлалд шилжүүлэн планер хэлбэрийн нислэгийн горимд шилжинэ.

2003 оны 12 сард далавчыг нугалж эргүүлэх боломжтой сансарын хөлгийн Спэйсшип-1 загварын туршилт эхлэв. 15 км өндөрт сансарын хөлөг тээвэрлэгч онгоцноос салж, хайбрид хөдөлгүүр ажиллагаанд залгагджээ. Хөлгийн хурд дууны хурдны 120 %-д хүрэх үед хөдөлгүүрийг зогсоож, 20 км өндөрөөс сансарын хөлгийг агаар мандалд унагаж доошлуулж эхлэв. Туршилтаар хөлөг хангалттай тогтворжилтыг үзүүлж, сансарын хөлгийг агаараас хөөргөх, агаар мандалд орох үед хөвөх мэт доошлуулах Рютарын хос санаа бодит байдал болов.


үргэлжилнэ ...

Голын урсгалаар цахилгаан үүсгэх төхөөрөмж бүтээжээ

Японы Ибараки компани гол болон сувгийн усны урсгалаар цахилгаан үүсгэх төхөөрөмжийг бүтээсэн байна. Жижиг оврын уламжлалт усан цахилгаан үүсгүүрүүд нь өндөржилтын зөрүүг ашигладаг бол Cappa хэмээн нэрлэгдэх уг төхөөрөмж усны урсгалын хурдыг нэмэгдүүлэх шинэ технологийн тусламжтайгаар сэнсний эргэлт үүсгэн, түүнд холбогдсон үүсгүүрээр цахилгаан энергийг өндөр үр ашигтайгаар үүсгэдэг байна.

Суурилуулалтын үед газар шорооны ажил хийх шаардлагагүй бөгөөд голын урсгалд байрлуулан хөдөлгөөнгүй бэхлэж тогтооход л хангалттай. Төхөөрөмжийн их биеийг диффузер хэлбэртэй хийснээр усны урсгалын хурдыг сэнсний хэсэгт хэд дахин нэмэгдүүлэх боломжийг бүрдүүлжээ. Төхөөрөмжид үүсгэсэн цахилгаан энергийг хувиргагч болон батерейгээр дамжуулан ахуйн хэрэгцээний 50/60 герцийн давтамж бүхий 100 В-ийн хүчдэлийг үүсгэдэг байна.

Төхөөрөмжийг 2 м/с хурдтай урсгал бүхий голд байрлуулах тохиолдолд 250 вт-ын цахилгаан энергийг үүсгэх боломжтой. Хэрэв 5 ширхэгийг байрлуулбал хувиргагч дээрх алдагдлыг хасаад 1 кв энерги үүсгэж, аваар ослын үеийн нөөц үүсгүүр хэлбэрээр ашиглах боломжтой юм. Мөн төхөөрөмжийн ажиллагаа цаг агаараас хамааралгүй учир түүний ашиглалт 100% байх болно. Үүнээс гадна ашиглалтаас гарсан төхөөрөмжийг 100% дахин боловсруулж ашглах боломжтой юм.

Шинэ төхөөрөмж нь орон нутгийн хэмжээний бага чадлын цахилгаан үүсгүүр хэлбэрээр ашиглагдахад зориулагдаагүй. Харин цэнэглэх станц хэлбэрээр цахилгаан автомашиныг цэнэглэх, аялал жуулчлалын зориулалтаар тус тус ашиглах боломжтой. Одоогийн байдлаар сүүлийн шатны туршилт хийгдэж байгаа бол цаашид голын урсгалын төрлүүдээс хамааран үүсгэж болох  цахилгаан чадлын хэмжээг шалгаснаар хэрэглэгчдийн хэрэгцээнд нийцэх хувилбарыг сонгох ажээ.

Голын өргөн, усны гүн, урсгалын хурднаас хамааран төхөөрөмжийн сэнсний диамэтр өөр өөр байх боловч аль болох том хэмжээтэй байх тохиолдолд үүсгэх цахилгаан чадал өндөр байна. Шинэ цахилгаан үүсгүүрийг ирэх оны зунаас худалдаалж эхлэхээр төлөвлөж байгаа бол үнийн хувьд 250 вт загвар нь жижиг оврын автомашинтай дүйцэх төлөвтэй байна.





эх сурвалж, diginfo

Хигс бозон гэж юу вэ

Энэ оны 7 сард Европын цөмийн судалгааны байгууллагын эрдэмтэд Хигс бозон байж болох шинэ эгэл бөөмийг нээсэн тухай тус блог мэдээлж байсан билээ. Тэгвэл энэ удаад "Бурханы бөөм" хэмээн нэрлэгдэх болсон Хигс бозон гэж яг юу болох, түүнийг хэрхэн илрүүлсэн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг хүргэж байна.

Орчлон ертөнц юунаас бүтдэг тухай бодол эргэцүүлэл манай эрний өмнөх үеэс эхэлжээ. Эртний грекийн философич Демокрит юмс нүдэнд үл үзэгдэх жижиг хэсгүүдээс бүрдэнэ хэмээн урьдчилан хэлж байв. Тэгвэл 20-р зууны эхэн үед Францын физикч Жан Перин материйг бүрдүүлэгч үндсэн бүтэц болох атомыг нээжээ. Түүний хэмжээ өчүүхэн жижиг бөгөөд миллиметрийг 10 сая хуваасны нэгтэй тэнцэх зүйл байв. Удалгүй японы физикч Нагаока Хантаро атом илүү жижиг хэсгүүдээс бүрддэг хэмээн таамагласан бол түүнээс хойш 8 жилийн дараа Британийн химич, физикч Эрнест Резерфорд туршилтаар батлав. Атом нь материйн хамгийн жижиг хэсэг биш бөгөөд түүний төвд цөм байрлаж байв.

Энэ үеэс физикийн шинжлэх ухаан цаашид илүү хуваагдах боломжгүй эгэл бөөмсийн ертөнцөд шилжиж гаж (srtange), дээш (up), доош (down) кваркүүд нээгдэв. Гэтэл хожим нобелийн шагнал хүртсэн Японы эрдэмтэн Масукава Тошихидэ, Кобаяши Макодо нар тэдгээрээс гадна өөр 3 төрлийн кварк байх ёстой хэмээн таамаглав. 6 жилийн дараа буюу 1974 онд хурдасгуурын тусламжтай хийсэн туршилтаар гоё (charm) хэмээн нэрлэгдэх 4 дэх кваркийг нээв. 1977 онд 5 дахь кварк ёроол (bottom), 1995 онд 6 дахь кварк таг (top) тус тус нээгдэв. Оршин байгааг нь эрдэмтэд урьдчилан таамаглана, тэр нь сүүлд туршилтаар батлагдана. Стандарт загварын онолын хүрээнд томъёологдсон 16 эгэл бөөм энэ л зарчимаар удаа дараалан нээгдсээр иржээ. Тэдгээрийн 12 нь материйг бүрдүүлэгч эгэл хэсгүүд бол 4 нь эгэл бөөмсийн хоорондын хүчний үйлчлэлийг хангана.


Тэгвэл эдгээрээс тэс өөр шинж чанар бүхий 17 дахь бөөмийн тухай таамаглал мөн л зарчимаас гажсангүй. Бөөмсийг урьдчилан таамаглах нь тийм ч амар ажил биш боловч шинэ бөөмийн таамаглал энгийн хүмүүс байтугай эрдэмтэдийн дунд ч ойлгомжгүй зүйл байв. Үнэн чанартаа тухайн үеийн эгэл бөөмийн физик асар их зөрчилдөөнтэй байжээ. Бөөмс нь материйг бүрдүүлэгч анхдагч бүтэц учир масстай байх учиртай. Гэтэл онолын тооцоололд шинэ эгэл бөөмийг оруулах шаардлагатай боловч түүнийг масстай хэмээн тооцох тохиолдолд уг онол хүчин төгөлдөр бус болно. Эрдэмтэд ийм зөрчилдөөнтэй онолоос бүрмөсөн татгалзаж шинийг боловсруулах шаардлагатай гэж үзэх болов.

Харин онолын физикч Питер Хигс өөр бодолтой байв. Эгэл бөөмсийн онолыг засварлаж, зөрчилдөөнийг арилгах хүсэл эрмэлзлэлээр дүүрэн байсан тэрээр 1977 онд нэгэн амралтын өдрөөр ойд зугаалж явтал "яагаад эгэл бөөмс массгүй байж болохгүй гэж" хэмээх бодол толгойд нь харван орж иржээ. "Зөрчилдөөнт онолыг засварлахад эгэл бөөмийн тухай шинэ ойлголт оруулж өгөхөд л хангалттай. Ерөөсөө бүх бөөмсийг массгүй хэмээн тооцоё. Бөөмс масстай байгаа нь тэдгээрт өөр нэгэн үл таних бөөм масс өгч байгаагаас хамаарна" хэмээн бодсон тэрээр онолын зөрчилдөөнийг бараг хүчээр шахуу шийдвэрлэв.

Харин гайхамшигт гэж хэлж болох энэхүү санаа хожим онолын физикт байхгүй байхын аргагүй суурь ойлголтуудын нэгт тооцогдох болжээ. Эрдэмтэд түүнд тулгуурласан шинэ онолууд дэвшүүлэн нобелийн шагнал (1979 онд Weinberg, 1999 онд Veltman, 2008 онд Кобаяши нар) хүртэх болов. Хигсийн таамагласан шинэ бөөмийг түүний нэрээр Хигс бозон хэмээн нэрлэх болжээ. Бид атомоос авахуулаад түүнийг бүрдүүлэгч эгэл бөөмсийг бөмбөлөг хэлбэртэй биет зүйлс хэмээн ойлгодог. Тэгвэл Хигс бозон нь бөөм биш бөгөөд үнэн чанартаа "орон" юм. Иймд түүнийг "Хигс орон" хэмээн нэрлэх нь зүйтэй. Хигс орон хэмээх ойлголтыг "соронзон орон"-оор төлөөлүүлэн ойлгож болох бөгөөд түүнтэй маш их төстэй.

Үл ялих налуу байрласан ширээний тавцангийн доод талд соронз байрлуулъя. Тавцангийн дээгүүр метал бөмбөлөгийг өнхрүүлбэл соронзны үүсгэх соронзон орны нөлөөгөөр түүний хөдөлгөөн нь удааширч, улмаар зогсоно. Соронзон орон бидний нүдэнд харагдахгүй боловч бөмбөлгийг татах чадвартай. Тэгвэл Хигс орон ч бас үүнтэй адил нүдэнд үл үзэгдэх бөөмсийг татаж, тэдгээрт масс өгдөг. Масстай болсон бөөмс соронзонд татагдах бөмбөлөг мэт хөдөлгөөн нь удааширна. Нөгөө талаас масс багатай биетийн хөдөлгөөн харьцангуй хурдан, харин масс ихтэй бол удаан байна.

Хэрэв ширээний тавцан доор соронз байрлуулаагүй бол бөмбөлөг өнхөрч тавцангаас унах болно. Үүнтэй адил Хигс орон үгүй бол эгэл бөөмс эцэс төгсгөлгүй хөдлөж, зүг чиггүй үсчин хурдлах болно. Орчлон ертөнцөд тархсан Хигс орны нөлөөгөөр бөөмс масстай болж, улмаар хоорондоо татагдан нэгдсэнээр биет, матер, одод, гариг эрхэсийг үүсгэжээ. Эгэл бөөмсийн оршин байгааг онолын хувьд тооцоолж, урьдчилан таамагласан бол тэдгээрийг туршилтаар нотлож, уг онолын үнэн эсэхийг шалгах шаардлага гарна. Тэгвэл нүдэнд үзэгдэж, гарт баригдахгүй Хигс оронг хэрхэн илрүүлэх вэ. Их хэмжээний энергийг нэгэн цэгт төвлөрүүлж чадвал тэр орчинд байрлах Хигс орныг өдөөж, түүнийг хэлбэлзүүлдэг байна.

Хигс бозон гэдэг нь үнэн чанартаа Хигс орны өдөөгдсөн төлөв байдал буюу бөөм хэлбэрийн ажиглагдахуйц хэлбэлзлийг нэрлэдэг ажээ. Туршилтын хүрээнд протонуудын мөргөлдөөний явцад их хэмжээний энерги ялгаруулж, Хигс орны хэлбэлзлийг ажиглах боломжтой боловч тэр нь хормын төдийд үргэлжлэх учир илрүүлэхэд асар хүндрэлтэй байв. Иймд түүнийг илрүүлэх эрдэмтэдийн оролдлого 20-оод жил үргэлжилжээ. 1980-аад оноос хийгдэж эхэлсэн Европын цөмийн судалгааны байгууллагын LEP хурдасгуурын тусламжтайгаар протоны мөргөлдүүлэх туршилтад найдлага тавьж байсан боловч хүссэн үр дүнд хүрсэнгүй. Хамгийн том саад бэрхшээл нь Хигс оронг хэлбэлзүүлэхэд ямар хэмжээний энерги шаардагдахыг мэдэхгүй байсан явдал байв.

LEP хурдасгуурын хүчин чадлыг 11 жилийн турш тогтмол нэмэгдүүлж, 114 гигаэлектронвольтод хүргэсэн боловч Хигс бозоныг илрүүлж чадсангүй. Харин LEP хурдасгуураас 10 дахин өндөр хүчин чадал бүхий LHC хурдасгуур 2008 онд ашиглалтад орсоноор энергийн асуудал шийдвэрлэгдэв. Гэвч Хигс бозоныг илрүүлэх нь хэцүү. Хигс оронд нөлөөлсөн ч түүний ажиглагдахуйц хэлбэлзэл секундийг 100 тэрбум хуваасны 1-тэй тэнцэх хугацаанд алга болно. Хэлбэлзлээс ёроол кварк үүсэх боловч түүнийг төхөөрөмжийн эргэн тойронд оршин байгаа бусад кваркуудаас ялган таних боломжгүй. Таниж болох 100 сая кваркын цорын ганц нь туршилтаас үүссэн кварк байдаг ажээ.

Харин Хигс бозоныг илрүүлэх боломжит арга нь гэрлийн бөөм буюу фотоныг хэмжих явдал байв. Хигсийн хэлбэлзлээс үүсэх гэрэл нь протоны мөргөлдөөнөөс үүсэх гэрлийн 1% байна. Иймд ёроол кварктай харьцуулахад түүнийг илрүүлэх магадлал олон дахин өндөр юм. Туршилтаар протоны мөргөлдөөнийг 1 их наяд удаа давтан явуулсны эцэст 126 гигаэлектронвольт энергийн үед гэрлийн фотоны хэмжээ маш багаар нэмэгдэж байгааг тогтоов. Энэ нь Хигс орны хэлбэлзлээс үүссэн гэрэл байх магадлал өндөр байгаа юм. Ийнхүү анхлан таамагласнаас хойш хагас зуун жилийн дараа сүүлийн бөөмийг илрүүлсэнд тооцож байна. Гэхдээ эрдэмтэд яг Хигс бозон хэмээн нотлохгүй байгаа бөгөөд Хигс бозон байж болох бөөмийг нээсэн хэмээн зарлаж байгаа юм.


Эрдэмтэдийн энэхүү тайлбар энгийн хүмүүст итгэлгүй, эргэлзээтэй сэтгэгдэл төрүүлж магадгүй. Гэвч үүний цаана шинжлэх ухааны илүү гайхалтай нууцад нэвтэрсэн байх магадлал давхар байж болохыг нуухгүй байна. Стандарт загварын онолоор орчлон ертөнцийг 17 анхдагч эгэл бөөмс бүрдүүлдэг. Гэвч энэ удаад илрүүлсэн Хигс бозон бидний оршин байгаагаас тэс өөр ертөнц буюу супер тэгш хэмт (supersymmetry) ертөнцөд хамаарах эгэл бөөм байж болохыг үгүйсгэхгүй байгаа юм. Хэрэв энэ таамаглал үнэн гэдэг нь нотлогдвол одоогоор хоорондоо зөрчилдөж буй орон, зай цаг хугацааны (харьцангуйн), квант механикийн, ивэлтэт (gauge) зэрэг онолуудыг хооронд нь холбоход нэг алхам ойртож байгаа хэрэг болно.

Дашрамд дурдахад физикийн нэр томьёны монгол орчуулгыг википедиа болон асуулт самбарын мэдээлэлд тулгуурлан хийв.

эх сурвалж, NHK

Электрон төхөөрөмжийн эсрэг шинэ зэвсэг бүтээж байна

Ганцхан товчлуур дарах төдийд харь гаригийн хөлөг болон робот төхөөрөмжүүдийг ажиллагаагүй болгох супер зэвсэгүүд Оддын дайн, Матрикс зэрэг сонгодог уран зөгнөлт кинонуудад дүрслэгддэг. Тэгвэл уран зөгнөлийг бодит байдал болгох технологийг нисэх онгоц үйлдвэрлэгч Боеинг компани бүтээж байна. Энэ шинэ зэвсэг нь цахилгаан соронзон долгион ялгаруулж, хүний биед ямар нэгэн хор хохирол учруулалгүйгээр зөвхөн электрон төхөөрөмжүүдийг ажиллагаагүй болгох чадвартай юм.

Тус компани шинэ зэвсэгийн анхны туршилтыг амжилттай хийж, нисэх төхөөрөмжийн 1 цаг үргэлжилсэн нислэгийн явцад Юта мужын цөлд байрлах цэргийн байгууламжийн компьютерүүдийг ажиллагаагүй болгожээ. Туршилтын хүрээнд нийт 7 байд амжилттай довтолж, дүрс бичлэгийн камерүүдийг хүртэл жагсаалаас гаргасан байна. Аюулгүйн үүднээс туршилтын бичлэгийг нийтэд толилуулаагүй боловч пуужингаас долгион ялгаруулах үед компьютерүүд хэрхэн ажиллагаагүй болж байгааг судалгаанд оролцогчдын сэтгэгдлийн хамт танилцуулсан байна.

Шинэ зэвсэг хамгаалагдсан байгууламжууд болон агуйд ч нэвтэрч чадах учир Ираны сэжиглэгдэж буй цөмийн байгууламжуудад довтолж чадна хэмээн найдаж байна. "Энэ технологи дайсны электрон төхөөрөмж болон мэдээллийн баазыг аюулгүй болгож, орчин үеийн дайн тулааныг шинэ төвшинд хүргэнэ" хэмээн Боеинг компаний хэрэгжүүлж буй CHAMP хөтөлбөрийн менежер Кийт Колман хэлжээ. 40 сая долларын өртөг бүхий уг төсөл 4 жилийн өмнө Пентагоны төлөвлөсний дагуу АНУ-ын агаарын цэргийн судалгааны төвийн захиалгаар хэрэгжиж байна.

Харин мэргэжилтнүүд ийм төрлийн зэсвэг буруу гараар ашиглагдаж, барууны томоохон хотуудын эсрэг чиглэхээс болгоомжилж байгаа юм. Өндөр хөгжилтэй улс орнууд электрон төхөөрөмжөөс улам бүр хамааралтай болж байгаа нь тэдгээрт чиглэсэн довтолгоонд эмзэг байдлыг бий болгож байна. Мөн энэ судалгаа бусад улс орнуудыг ч адил төрлийн зэвсэг бүтээх өрсөлдөөнд оруулна хэмээн шинжээчид сэтгэл зовниж байна.

Түүхээс харахад ямар нэгэн хүчирхэг технологи аль нэгэн улсад бүтээгдсэн тохиолдолд харьцангуй богино хугацаанд өөр улс орнуудад ч бас бүтээгддэг. Үүний нэг жишээ нь зөвлөлтийн үеийн цөмийн зэвсэгийн түүх юм. Эрдэмтэдийн үзэж байгаагаар шинэ зэвсэгийн судалгааг цэрэг болон улс төрийн хүрээнд зохицуулах шаардлагатай ажээ. Зэвсэг нэгэнт бүтээгдсэн тохиолдолд түүнийг хянахад асар хүндрэлтэй учир тодорхой хэмжээгээр хуульчилж, улс орнууд даган мөрдөх шаардлагатай юм.





эх сурвалж, mailonline

Хорт хавдарын вакцин

2010 оны 4-р сард түрүү булчирхайн хорт хавдарын вакциныг АНУ-д албан ёсоор эмчилгээнд ашиглаж эхэлсэн тухай зарлав. Одоогийн байдлаар энэ төрлийн эмчилгээ тус улсын 600 гаруй эмнэлэгт хийгдэж өвчлөлийн сүүлийн шатанд орж, найдваргүй гэгдсэн өвтнүүд ч бүрэн эдгэрэх зэрэг эмчилгээний үр дүнг үзүүлж байна. Бусад төрлийн хорт хавдарын вакцин одоогоор судалгааны түвшинд байгаа боловч мэс засал, цацраг туяа, эмийн эмчилгээний дараа орох үр ашигтай эмчилгээний аргад тооцогдож байгаа юм.

Энэ арга нь хүний биеийн дархлалын системийн боломжид тулгуурлаж хавдарын өсөлтийг зогсоож цаашид бүрэн устгах, нөгөө талаас хорт хавдар тусах эрсдлээс бүрэн хамгаалах ач холбогдолтой юм. Хүний биед хорт хавдарын эсүүд үүсэхэд дархлалын систем түүний эсрэг тэмцэж эхэлдэг байна. Гэвч хавдарын эсүүдийн хуваагдан өсөх чадвар өндөр учир тэдгээрийг бүрэн устгаж амждаггүй. Улмаар хавдарын өсөлтийн сүүлийн шатанд бусад эрхтнүүдэд тархаснаар эмчлэх боломжгүй болж, өвчтөнг үхэлд хүргэдэг. Иймд эрдэмтэд дархлалын эсүүдийн ажиллагааг идэвхжүүлэх замаар хорт хавдарыг ялах аргыг эрж хайсаар иржээ.

Хорт хавдарын эсийг устгахад дархлалын системийн "устгагч Т" эс (killer T буюу cytotoxic T cell) гол үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Энэ механизмыг одоогоос 40 жилийн өмнө Белгийн Лүүвэн католикийн их сургуулийн профессор Тиэри Бүүн (Thierry Boon) санамсаргүйгээр олж нээжээ. Тэрээр туршилтын хүрээнд хорт хавдараар өвчлүүлсэн хулганы биед хорт хавдарын эсийг тарьсан байна. Гэтэл зарим хулганы хавдар бүрэн эдгэсэн сонирхолтой үр дүнг ажиглажээ. Тэрээр судалгааны баг бүрдүүлэн, хавдарын эдгэх механизмийг тодорхойлох судалгааг эхлүүлсэн байна.

Улмаар "устгагч Т" эс голлох үүрэг гүйцэтгэж, эсийн гадаргад байрлах пептид хэмээх уургийн нэгдлээр баримжаалан хавдарын эсийг бусад эрүүл эсээс ялган таньж устгадаг болохыг 1985 онд нээжээ. Мөн хүний арьсны хорт хавдарын эсийн пептидийг 1990 онд илрүүлэн, түүнийг агуулсан вакцин бүтээж туршихад хүний арьсны хорт хавдар бүрэн эдгэсэн тохиолдол ч гарав. Энэ үеэс эхлэн олон орны эрдэмтэд вакцин бүтээх судалгааг эрчимтэй хийж эхлэв. Гэвч хорт хавдарын эсүүд төрөл (элэг, хөх, уушигны хорт хавдар гэх мэт)-өөс хамааран өөр өөр хэлбэрийн пептидүүдийг агуулдаг нь судалгаанд урт удаан хугацаа зарцуулах шалтгаан болжээ.

Мөн нэг төрлийн хорт хавдарын эсүүд олон янзын пептидүүдийг агуулдагаас тэдгээрийн яг аль нь "устгагч Т" эсийн таних баримжаа болж байгааг илрүүлэхэд хүндрэлтэй байжээ. Энэ бүхэн хангалттай үр дүн бүхий вакцин бүтээгдэх цаг хугацааг уртасгаж байв. Гэтэл 2004 онд нэгэн судалгааны өгүүлэл хэвлэгдэв. Тухайн үед бүтээгдээд байсан туршилтын вакцины 500 төрлийг 440 өвчтөнд хийж туршихад эмчилгээний үр дүн дөнгөж 2.6% байв. Энэ өгүүлэл хорт хавдарын вакциныг үр ашиггүй хэмээх ойлголтыг төрүүлж судалгааны ажилд цэг тавих нөхцөл үүсчээ.

Харин Токио их сургуулийн профессор Накамура Юүскэ дархлалын эст танигдах зөв пептидийг олж илрүүлэх нь вакцины эмчилгээний үр дүнд нөлөөлнө гэж үзээд 1000 гаруй өвчтны хорт хавдарын эсийн дээжийг авч нарийвчлан судлаж эхэлсэн байна. 10-аад жил үргэлжилсэн судалгааны явцад төрөл бүрийн хавдарын хэдэн мянган пептидийг илрүүлж, тэдгээрийг нэг бүрчлэн "устгагч Т" эстэй нийлүүлэн туршив. Эцэст нь 90 орчим төрлийн пептид дархлалын системийн эст танигддагийг тогтоосноор хорт хавдарын вакцины судалгааг шинэ шатанд гаргажээ.

Өнөөдрийн байдлаар АНУ-д гэхэд л зөвхөн хорт хавдарын вакцин бүтээх зорилготой бүхэл бүтэн судалгааны төв ажиллаж байна. Хэдийгээр эдийн засгийн байдал тийм ч сайн биш байгаа ч тус улсын засгийн газраас вакцины судалгаанд зориулагдах төсвийн хэмжээг бууруулаагүй байна. Мөн эм үйлдвэрлэгч компаниуд бие даасан судалгаа хийж, зарим компани вакцины сүүлийн шатны туршилтыг өмнөд америк, европ, азийн 30 гаруй оронд нэгэн зэрэг эхлүүлээд байна. Энэ нь эмийн бүтээгдэхүүн улс болгонд холбогдох зөвшөөрлийг авч байж эмчилгээнд нэвтэрдэг учир цаг хожих зорилготой юм.

Япон улсад жил бүр 700 мянган хорт хавдараар өвчилдөгөөс хагас нь (хоногт 1000 хүн) нас барж, тус улсын хүн амын нийт үхлийн шалтгааны эхний байрыг хорт хавдар эзэлж байна. Хорт хавдарын судалгаагаар дэлхийд тэргүүлдэг тус улсад нойр булчирхайн хорт хавдарын вакцины туршилт сүүлийн шатанд шилжиж, одоогийн байдлаар 40 эмнэлэгт 300 өвчтөнг хамарч байна. Туршилт 2 жилийн дараа дуусах бөгөөд эмчилгээнд ашиглаж эхлэх хүртэл дахин 2-3 жилийн хугацаа шаардагдах ажээ. Мөн  улаан хоолой, уушиг, элэг, нарийн гэдэс зэрэг 7 төрлийн хорт хавдарын вакцинийг өвчтнүүдэд туршиж эхлээд байна.

Хорт хавдарын вакцин нь дархлалын системийн эст танигдах пептидийг их хэмжээгээр агуулдаг. Түүнийг дархлалын эсүүд төвлөрсөн биеийн хэсэгт тарихад бие махбодид хорт хавдарын эсүүд их хэмжээгээр үүслээ хэмээх дохиолол үүсдэг байна. Үүний улмаас хорт хавдарын эсийг устгах чадвартай "устгагч Т" эсүүд олноор бий болж хавдарыг өсч томрохоос нь өмнө устгадаг байна. Мөн сүүлийн шатандаа орсон хавдарын өсөлтийг зогсоож, улмаар бүрэн устгах, хавдар дахин давтагдахаас сэргийлэх чадвартай юм.

Тухайлбал өсөлт харьцангуй хурдан гэгддэг нойр булчирхайн хорт хавдар бүхий өвчтний хавдарын хэмжээ вакцины туршилтын эмчилгээний үр дүнд 2 жилийн хугацаанд тогтмол хэмжээнд байна. Нойр булчирхай нь ходоод, элэгний ард байрладаг учир хорт хавдарыг илрүүлэхэд хүндрэлтэй, ихэвчлэн өвчлөл хүндэрч 3-4-р шатанд орсон үедээ илэрдэг байна. Тэгвэл ийм төрлийн хавдарын хэмжээ томорч, элгэндээ үсэрхийлэн эмчилгээгүй гэгдсэн өвчтөн шинэ вакцины тусламжтайгаар бүрэн эдгэсэн тохиолдол ч гарчээ.

Мөн давсагны хорт хавдар туссан нэгэн өвчтөн 2 жилийн дотор 5 удаа мэс засал хийлгэж дахин үүссэн хавдараа авхуулж байжээ. Харин вакциний эмчилгээ хийлгэж эхэлснээс хойш 4 жилийн хугацаанд өвчлөл нэг ч удаа дахин давтагдаагүй байна. Түүнтэй хамт туршилтад оролцсон 134 өвчтний 98-д нь дархлалын системийн идэвхжил ажиглагдсан бол 80 өвчтний биед 2 жилийн хугацаанд хавдар дахин үүсээгүй байна.

Цацраг туяа болон эмийн эмчилгээ нь дотор муухайрч, ядарч сульдахаас авхуулаад үс унах хүртэл хүний биед үзүүлэх сөрөг нөлөө их байдаг. Тэгвэл вакцины эмчилгээ нь ямар ч сөрөг нөлөө үзүүлдэггүйгээрээ давуутай юм. Гэхдээ туршилтын хүрээнд хийгдэж байгаа ийм төрлийн эмчилгээ нэлээд удаан хугацаа шаардаж байна. Эмчилгээг долоо хоногт 1 удаа тарилга хийлгэх маягаар 2-оос дээш жилийн хугацаагаар үргэлжлүүлэн хийх шаардлагатай юм.


Дашрамд дурдахад эмч.мн сайтын админууд энд дарж мэдээллийн төгсгөл хэсэгт анхаарлаа хандуулна уу!.

эх сурвалж, NHK

Хакер, цагдаагаар даажигнав

Гудамжинд аллага үйлдэнэ, цэцэрлэг, бага сургуулийн хүүхдүүдийн амь насанд халдана, онгоцны буудлыг дэлбэлнэ гэх мэт агуулга бүхий 13 бичлэг энэ оны 6-аас 9 сарын хооронд Японы веб хуудсуудад байрлуулагдсан байна. Цагдаагийн байгууллага ч шуурхай ажилллаж, IP хаягийн тусламжтайгаар тэдгээр бичлэг илгээгдсэн компьютерүүдийг тогтоож, 5 хүнийг сэжигтнээр татан баривчилжээ.

Хамгийн эхнийх нь болох Ёкохама хотын нэгэн бага сургуульд аллага хийх тухай бичлэг 6 сард интернетийн зарын сайтад байрлуулагдсан байна. Тус хотын цагдаа нар 19 настай оюутанг сэжиглэн баривчилав. Сэжигтэн эхлээд хэрэгт ямар ч холбогдолгүй хэмээн мэдэгдэж байсан боловч мөрдөн байцаалтын явцад хэргээ хүлээж, улмаар шүүхээр таслагдан тэнсэн харгалзах ялаар шийтгүүлжээ.

Олон хүнийг хамарсан аллага үйлдэхээр төлөвлөж байгаа тухай бичлэг энэ оны 7 сард Осака хотын веб хуудсанд хийгдсэн байна. Тус хотын цагдаагийн газар 2 дах эрэгтэйг сэжигтнээр татаж баривчилав. Сэжигтэн бичлэгт өөрийн жинхэнэ нэрийг бичсэн байсан нь, кибер гэмт хэргийн илрүүлэлтэд онцгой хүчин чармайлт гаргаж, жилд 100-аас олон тооны хэргийг илрүүлж буй тус хотын мөрдөн байцаагч нарт эргэлзээ төрүүлж байв.

Токио хотын нэгэн цэцэрлэгийн хүүхдүүдийн амь насанд халдана гэсэн бичлэг 8-р сард интернетэд байрлуулагдсан байна. Тус хотын цагдаа нар Фүкүока хотын оршин суугч эрэгтэйг сэжиглэн баривчилжээ. Тэрээр хэргээ хүлээсэн боловч яг ямар шалтгаанаар тухайн цэцэрлэгийг сонгож авсан тухайд тодорхой зүйл мэдүүлж чадахгүй байсан зэрэг нь мөн л эргэлзээ төрүүлж байв.

Олон хүнийг хамарсан аллага, дэлбэрэлт хийх тухай бичлэг 10 сард интернетэд байрлуулагдаж, 4 хоногийн дараа Миэ мужийн 28 настай эрэгтэй баривчлагдав. Мөрдөн байцаалтын явцад сэжигтэн хэргээ хүлээгээгүй байна. Харин бичлэг хийгдсэн өдөр тэрээр файлын нэр өөрчлөх нэгэн програмыг интернетээс татаж авсан тухай мэдүүлжээ. Мөн татаж авсан програм ажиллагаагүй байсан боловч түүний компьютерийн процессор их хэмжээгээр ачааллаж байгааг анзаарсан гэжээ.

Мэдүүлгийн дагуу нарийвчлан шинжилсэн цагдаагийн мэргэжилтнүүд сэжигтний компьютерээс IESys хэмээх урьд өмнө нь мэдэгдэж байгаагүй шинэ төрлийн вирусыг илрүүлэв. Уг вирус хэн нэгний компьютерийг алсаас удирдах боломжоор хангадаг байв. Өөрөөр хэлбэл таны компьютерийг дэлхийн хаа нэгтээгээс хэн нэгэн өөрийн мэт дураар удирдаж, интернет сайтуудад бичлэг хийх боломжтой ажээ.

Эндээс дээрх сэжигтнүүдийн хийсэн гэгдэх гэмт үйлдлүүд вирусны тусламжтайгаар хөндлөнгийн хүний хийсэн хэрэг байж болох талаар анх сэжиглэж эхэлжээ. Компьютерээс вирусыг устгасан тохиолдолд ямар ч ул мөр үлдэхгүй бөгөөд интернетэд хийгдсэн гэмт хэргийн чанартай бичлэгүүдэд зөвхөн тухайн компьютерийн IP хаяг л үлдэх болно. Харин 10 сарын сүүлчээр интернет гэмт хэргээр мэргэшсэн нэгэн өмгөөлөгчид нэр үл мэдэгдэх нэгэн хүнээс мэйл ирсэн байна.

Мэйлд өөрийгөө өмнөх бичлэгүүдийг хийсэн жинхэнэ хэрэгтэн гэдгээ илчилж, сүүлийн сэжигтний компьютерт вирусыг устгалгүй зориуд үлдээсэн гэх мэтээр зөвхөн жинхэнэ гэмтний мэдэж байж болох мэдээллүүдийг дурдсан байв. Мөн цагдаа, шүүхийн байгууллагаар зугаацаж тоглоом хийх зорилгоор энэ бүхнийг хийсэн, хэргээ хүлээсэн сэжигтнүүдийг суллах эсэхийг мэдэх зорилготой гэсэн байжээ.  

Эцэст нь цагдаагийн байгууллага уучлалт гуйж сэжигтнүүдийг сулласан түүхэнд байгаагүй үйл явдал болоод байна. Харин жинхэнэ гэмт хэрэгтэн вирусуудыг суулгах, өөр хүмүүсийн өмнөөс интернетэд бичлэг хийх, мэйл илгээхдээ мэдээллийг гадаад улсуудын хэд хэдэн сервэрүүдээр дамжуулан, өөрийн ул мөрийг чадамгай нууж чадсан учир түүнийг илрүүлэх боломжгүй хэмээн сүлжээний хамгаалалтын мэргэжилтнүүд мэдэгдэж байгаа юм.

Эхний буюу Ёкохама хотын сэжигтэнг мөрдөн шалгах явцад хэргээ өөрөө хүлээвэл шоронд орохгүй, бараг шийтгэлгүй өнгөрнө хэмээн цагдаа нар дарамт шахалт үзүүлж байсан нь тодорхой болоод байна. Харин Фүкүока хотын сэжигтэн өөрийн хамтан амьдрагч эмэгтэйн хийсэн үйлдэл хэмээн ойлгож, түүнийг хамгаалах зорилгоор хилс хэрэг хүлээснээ мэдэгджээ. Буруугүй хүмүүсийг хилсээр хэрэг хүлээлгэж, заримыг нь шүүхээр ялласан явдал нь хэдийгээр цагдаагийн байгууллагын мөрдөн байцаах ажиллагааны алдаа дутагдлаас шалтгаалсан боловч нөгөө талаас гэмт этгээдүүд интернет орон зайг ашиглан буруугүй хэнийг ч буруутан болгох боломжтой гэдгийг энэ хэрэг харуулж байгаа юм.

Шүүх, цагдаагийн байгууллага ч зөвхөн IP хаяг мэтийн техник технологид чиглэсэн мөрдлөгөд тулгуурлах бус, тухайн хүнийг буруутан эсэхийг тодорхойлох хүнд чиглэсэн мөрдөн байцаах ажиллагаа явуулах шаардлагатайг харуулж байна. Энэ удаагийн хэрэгт ашиглагдсантай адил вирусыг хэн нэгэн онцгой чадвартай хүн бус, програм хангамжийн тодорхой хэмжээний мэдлэг бүхий ямар ч хүн зохиох боломжтой гэгдэж байна.

Мөн энэ удаад гэмт хэрэгтний үйлдэл зөвхөн интернетэд бичлэг хийгдэх төдийгөөр хязгаарлагдсан боловч интернет банк, интернет худалдаа зэргээр их хэмжээний мөнгө кибер орчинд эргэлдэж байгаа, мөн жижиг хэмжээний комьютер болох ухаалаг утас олон тоогоор түгэн дэлгэрч, түүгээр гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэлээ удирдахаас авахуулаад өргөн хүрээнд ашиглагдаж байгаа өнөөгийн нөхцөлд адил аргаар ямар ч хүнд хэлбэрийн гэмт үйлдэл хийгдэхийг тааварлахад ч бэрх юм.

Нөгөө талаас интернет ашиглагч хэн бүхэн энэ талаар тодорхой хэмжээний ойлголт, мэдлэг, хамгаалалттай байхгүй бол өнөөдөр ч гэмт хэрэгтэн болин хувирахад амархан гэдгийг сануулж байна. Ийм төрлийн гэмт үйлдлээс бүрэн хамгаалах нь одоогоор бараг боломжгүй гэгдэж байгаа боловч, вирусны эсрэг програм ашиглаж вирусны мэдээллийг тогтмол шинэчилж байх (апдэйт хийх), сэжиг бүхий элдэв програмыг интернетээс татаж авахгүй байх, компьютерээ хэрэглээгүй, мөн шаардлагагүй үед интернет холболтыг салгаж байх нь тодорхой хэмжээгээр сэргийлж чадна гэдгийг хамгаалалтын мэргэжилтнүүд зөвлөж байна.


Дашрамд дурдахад интернетийн цахим гэмт хэргийн талаархи аюултай хуулийн төсөл боловсруулагдаж байгаа тухай Дусал блогийн нийтлэлийг уншаад түүнд дурдагдсан гэмт хэргийн тухай өмнө нь бичиж өөрийн блогийн Draft-д хадгалж байсан бичлэгийг гаргаж ирэв. Интернет, нийгмийн сүлжээ олон хүний өдөр тутмын хэрэглээ болж, интернет орчин хүмүүсийн хоорондын харилцааны ихээхэн хэсгийг бүрдүүлэх болов.

Энэ утгаараа манайд интернетийн орчинд зориулсан хууль зайлшгүй шаардлагатай боловч түүнийг боловсруулахын тулд олон талаас нь судлах шаардлагатайг, мэдээллийн технологийн өндөр хөгжилтэй, кибер гэмт хэргийн эсрэг тэмцэх арвин туршлагатай япончуудыг хүртэл барьц алдуулсан дээрх жишээ тод харуулж байна.

(Цагдаагаар даажигнасан хакер хэдэн сарын дараа баригджээ.)

эх сурвалж, NHK