"Намайг Ватсон гэдэг"

Сүүлийн үед хиймэл оюун ухаан гэж нэрлэгдэх бүтээлүүдийн тухай цөөнгүй сонсогдох болсон ч тэр болгон оноосон нэрэндээ тохирдоггүй, бодит байдалд маркетингийн арга хэрэгслээс хэтэрдэггүй. Тэгвэл жинхэнэ хиймэл оюун ухаанд дөхөж очсон програм хангамж АНУ-д 40 жилийн турш хийгдэж буй телевизийн тааврын нэвтрүүлэгт 2011 онд оролцон түрүүлж, 1 сая долларын эзэн болсон юм. Ай Би Эм компанийн бүтээл "Ватсон" комьютер 10 ширхэг хөргөгчтэй тэнцэх овор хэмжээтэй, 6000 компьютерийн тооцоолох төхөөрөмж, 200 тэрбум хуудас мэдээлэл хадгалах хиймэл оюун ухааны програм хангамжийг тус тус агуулдаг. Уг компьютер, програм хангамжийг 25 судлаач 4 жилийн хугацаанд бүтээжээ.

Жеопарди тааврын нэвтрүүлэгт 3 оролцогч 6 бүлэг асуултаас сонголт хийж, нийт 30 асуултад хариулах журамтай. Түрүүлж товчлуур дарсан оролцогч хариулах эрх авч, хэрэв зөв хариулт өгвөл илүү оноо авна. Уг нэвтрүүлэгт 74 удаа түрүүлсэн, нэвтрүүлгийн хамгийн хүчтэй оролцогч бол Кен Женингс юм. Түүний асуултад зөв хариулах магадлал 90%-иас илүү байв. Женингсийг ялах компьютер бүтээхээр шийдсэн хүн бол Дэвид Феррючи юм. Гэвч хамтрагчид түүнийг амжилтад хүрнэ гэдэгт итгэхгүй байв. Учир нь хүний хэл яриа компьютерийн хувьд ойлгоход хэтэрхий төвөгтэй. Хүний хэрэглэж буй үг яриа тухайн нөхцөл байдлаас хамааран олон янзын утга санааг илэрхийлдэг. (Тухайлбал, "I shot an elephant wearing my pajamas." Энэ өгүүлбэрт унтлагын хувцас өмссөн байгаа нь би юу, заан уу гэдгийг ойлгоход хүндрэлтэй. Мөн "shot" хэмээх үг нөхцөл байдлаас хамааран буудах, зураг авах гэсэн 2 өөр утгыг илэрхийлнэ.)

1997 онд анхны хиймэл оюун ухаан гэгддэг "Гүн цэнхэр" нэртэй компьютер дэлхийн шатрын аваргыг ялав. Шатар нь 16 дүрс тус бүр тогтсон нүүдэл хийж, нийт 64 нүдэнд тоглон эсрэг талын хааныг унагах өрсөлдөөн юм. Хүний тархины боломжийг давах тооцооллын төхөөрөмжийн чадвар онолын хувьд шатрын нүүдлийн хамгийн төгс хувилбарыг тооцоолон гаргах бүрэн боломжтой юм. Тэгвэл тааврын нэвтрүүлэгт оролцох компьютер математикийн хувьд тодорхой зүй тогтол бүхий шатраас ялгаатай нь асуултын үг нэг бүрийг шинжилж, олон салаа утгаас зөв хариултыг эрж олох төвөгтэй чадварыг эзэмших ёстой.

Феррючигийн баг тааврын нэвтрүүлэгт оролцох компьютерийг 2006 оноос бүтээж эхэлжээ. Эхний ээлжинд бүтээсэн програм хангамжид асуултын зөв хариултыг олох даалгавар өгөхөд үр дүн бараг тэгтэй тэнцүү байв. "Сүүлт одны нээлтээр нэрд гарч, 1968 онд Парамор Пинк (paramour pink) усан онгоцоор шинжлэх ухааны ажиглалт хийсэн хүн хэн бэ" гэсэн асуултын зөв хариулт нь Эдмонд Халлеи. Гэвч програм яaгaад ч юм "ягаан" гэсэн үгийг онцолж, түүгээр "Ягаан нууц амраг" киноны Параморийн дүрд тоглосон жүжигчин Петер Селерсийг нэрлэжээ. Програм асуултын утгыг огт ойлгохгүй байв. Жеопардид оролцогч хүмүүсийн таах магадлал 70-90% байдаг бол програмын хувьд дөнгөж 10% байжээ.

Зохион бүтээгчид тааварт ялах боломжийг нэмэгдүүлэхийн тулд их хэмжээний мэдээлэл хадгалах системийг бүтээж, өөрчлөн байгуулагдсан Ай Би Эм компаний анхны захирал Томас Ватсоны нэрээр програмыг нэрлэжээ. Ватсон компьютер нэвтрүүлэгт оролцох үед интернетэд холбогдохыг хориглох учир алдарт толь бичгүүд, кино, Нью-Иорк таймс зэрэг сонины мэдээлүүдийг төрөлжүүлсэн 200 тэрбум хуудас мэдээлэл хадгалах болов. Мөн тэдгээрээс хэрэгтэй мэдээллийг шүүж олохын тулд суралцах чадвар (machine learning)-т дадлагажуулж эхлэв. Энэ нь хүүхэд шинэ үг эхлэн сурч, янз бүрээр хэрэглэх замаар тухайн нөхцөлд байдалд тохирсон хэрэглээнд суралцахтай төстэй арга барил юм.

Хэсэг хугацааны дараа судалгааны багийн гишүүд Ватсоны сургалтын үр дүнг шалгахаар цуглажээ. "1978 онд Нью-Жерсийн Долоо Хоног сэтгүүлийн сурвалжлагч Стивен Леви хэн гэгч алдартай хүний тархийг олсон бэ?" Ватсон "Алберт Эйнштэйн" хэмээн зөв хариулав. Ватсонг суралцах арга барил эзэмших явцад зохион бүтээгчид нэвтрүүлэгт өмнө нь ирж байсан хэдэн арван мянган асуултыг зөв хариултын хамт "зааж өгсөн" байв. Үүний үр дүнд асуултын үгнүүд дундаас хамгийн чухал үгийг эрж, зөв хариулт байж болох хэдэн зуун хувилбарыг, дараа нь тэдгээрийн зөв хариултад тооцож болох нөхцөлүүдийг харгалзуулан олж сурчээ. Суралцах процес амжилттай явагдаж, таах магадлал ч эрс нэмэгдэв. Улмаар Жеопарди нэвтрүүлгийн хөтлөгчийг урьж, нэвтрүүлэгтэй адил тайз засалт бүхий лабораторт анхны туршилтад оржээ. Зохион бүтээгчид ч итгэл дүүрэн байв. "1912 оны 3 сарын 16-нд Телма Катерин Райаны хүү болон мэндэлсэн нэгдүгээр хатагтайн нэр хэн бэ?" Ватсоны хариулт Ричард Никсон, харин зөв хариулт нь Патриксон (эмэгтэй). Хүйс ялгах чадваргүй Ватсон ялагдав. Энэ нь зохион бүтээгчдийн анзаараагүй орхигдуулсан алдаа байв.

Ватсоны асуултад хариулах процесийг авч үзье. "Киану Рийвес Нокиа гар утастай байсан ч суурин утас хэрэглэсэн 1999 оны уран зөгнөлт киноны нэр юу вэ?" Зөв хариулт нь Матрикс. Ватсон эхлээд өгүүлбэр дэх гол үгийг олохын тулд Киану Рийвес, гар утас, кино гэх мэтийн магадлал бүхий үгсийг нэг бүрчлэн шалгана. Мөн Киану Рийвес жүжигчин тул түүний тоглосон бүх киног шалгана. Түүний тоглоогүй зөгнөлт кинонуудыг ч бас шалгана. Мөн магадлал бүхий үгсээр энгийн өгүүлбэр зохиож хариултыг шалгана. "Матрикс кино юу?, тийм." "Хурд кино юу?, тийм." "Киану Рийвес кино юу?, үгүй" гэх мэтчилэн. Энэ бүхний эцэст нэр дэвшиж буй үг тус бүрт зөв хариулт байх магадлалыг илтгэх оноог өгнө. Ийм үгсийн дотор Рийвесийн тоглоогүй кино ч бас орсон байна. Харин Ватсон хамгийн өндөр оноо бүхий үгийг зөв хариултаар сонгоно. Мөн өмнөх нэвтрүүлгүүдийн асуулт, хариулттай харьцуулж, асуулт дахь гол үгийг олох аргад суралцана. Үүний үр дүнд 1999 оны зөгнөлт кино, Киану Рийвес гэсэн гол үгсийг таньж тэдгээрт харгалзах хамгийн өндөр оноо бүхий Матрикс үгийг зөв хариултаар сонгоно. Ватсоны онцлог нь хэд хэдэн хайлтыг нэгэн зэрэг хийх чадвар юм. Урт, нийлмэл өгүүлбэрийг хэдэн хэсэгт задлаж, зэрэг хайлт хийснээр ердийн комьютерийн 2 цаг хийх үйлдлийг хэдхэн секундэд гүйцэтгэж чадна.

Ээлжит сайжруулалтаар зохион бүтээгчид хүний дуу хоолойг дамжуулах шинэ боломжийг суулгав. Дуу хоолойг таних систем нь мэдээллийг боловсруулахад хугацаа шаардах тул асуулт асууж буй хүний дуу хоолойг текстэд хувиргаж, Ватсонд шууд дамжуулах систем бүтээжээ. Ватсон нэвтрүүлгийн нөхцөл байдалд ойртуулан, 2 хүнтэй өрсөлдөх дараагийн туршилтад орсон боловч санаанд оромгүй асуудал гарав. "Эрэгчин нь цусаар, эмэгчин нь цэцгийн балаар хооллодог, морины шавьжны нэр юу вэ?" Өрсөлдөгч түрүүлэн товчлуур дарж, "шумуул" гэв. Энэ бол буруу хариулт, зөв нь "морины ялаа". Дараа нь Ватсоны ээлж ирсэн боловч "шумуул" хэмээн өрсөлдөгчийн буруу хариултыг давтсан байна. Учир нь Ватсон зөвхөн хөтлөгчийн асуултыг анхаарч, бусад оролцогчийн хариултыг тооцож үзэх байтугай сонсох ч чадваргүй байв. Ватсон өмнө нь зөвхөн ганцаараа асуултад хариулж ирсэн тул хүмүүсийн хувьд тун энгийн сонголтыг зохион бүтээгчид мөн л орхигдуулжээ.

2010 оны 4-р сард Жеопарди нэвтрүүлгийн продюсер Ватсоны чадлыг шалгаж, нэвтрүүлэгт оролцогчдын сонгон шалгаруулалтад тэнцэх эсэхийг үзэхээр Ай Би Эм компанийн лабораторт хүрэлцэн ирэв. Энэ өдөр сонгогдсон сэдэв нь тэмдэглэлт ойн өдөр бүхий саруудыг нэрлэх байв. Энэ нь Ватсоны хувьд тун тааламжгүй сэдэв юм. "Аудит, нягтлан бодох бүртгэлийн болон захиргааны ажилчдын өдөр хэдэн сард тохиодог вэ?" Товчлуур түрүүлж дарсан Ватсоны хариулт буруу байв. Ватсон үнэндээ тэмдэглэлт өдөр бүхий сар хэмээх сэдвийг ойлгохгүй байв. Энэ янзаараа бол энэ сэдвийн бүхий л хариулт буруу болно. Гэвч өрсөлдөгчийн хариултыг тооцох чадвар үүргээ гүйцэтгэж Ватсон тэр дороо "ухаарав". Дараагийн бүх хариултыг зөв хариулж, нэвтрүүлэгт орох эрхээ авсанаар зохион бүтээгчдийн найдаж байснаас давсан амжилт үзүүлжээ.

2011 оны 2-р сарын 16-нд компьютерийн хөгжлийн түүхэнд шинэ хуудас нээгдэв. 15 терабит багтаамж, 1880 процессорын тооцоолох чадал, секундэд 80 их наяд үйлдэл хийх чадвар бүхий Ватсон Жеопарди нэвтрүүлгийн танхимд суурилуулагдаж, тааврын тэмцээнд комьютер анх удаа хүнтэй нүүр тулав. Ватсоны өрсөлдөгчид нэвтрүүлгийн түүхэнд домог болсон хүчирхэг хүмүүс байна. Кен Женингс нэвтрүүлгийн түүхэнд хамгийн олон буюу 74 удаа түрүүлсэн бол Брэд Бартер шагналын нийт мөнгөн дүнгээр тэргүүлэгч нь юм. Оролцогчид өөрсдийгөө танилцуулж, Ватсоны ээлж ирэх үед "Намайг Ватсон гэдэг, би энэ мөчийг тун их удаан хүлээлээ" гэсэн компьютерийн дуу хоолой танхимд сонсогдов. Эхний ээлжинд Брэдийн сонгосон сэдэв "төрөл бүрийн утга агуулгатай үгс", Ватсоны хувьд бага зэрэг тэвдүүлсэн сэдэв байв. "Ил харагдах газар (vantage point) болон итгэл (belief)-ийг илэрхийлэх 4 үсгээс бүрдсэн үг юу вэ?" Брэдийн хариулт зөв (view) байв. Ватсон ч зөв хариултыг олсон байв.

"Морины туурайд бэхэлдэг, бас казинод карт хийхэд ашигладаг хайрцагийг илэрхийлэх 4 үсэгтэй үг юу вэ?" Ватсон зөв (shoe) хариулав. Тийм ч сайн биш сэдэвтээ зөв хариулсан түүний хувьд сайхан эхлэл байв. Гэвч аваргууд сүүл даран нэхсээр эхний өдөр Ватсон Брэд хоёр тус бүр 5000 долларын эрх авч тэргүүлэв. Тэмцээний 2 дахь өдөр Ватсоны хувьд од нь гийж, дараалан зөв хариулсаар 36681 долларын болзол хангасан бол өрсөлдөгчид нь дөнгөж 5400, 2400 доллартайгаар хол хаягдав. Гэвч 3 дахь өдөр Кен даагаа нэхэж, зөв хариултыг өгч эхлэв. Нэвтрүүлгийн сүүлчийн асуултыг хариулах цаг болж, 3 оролцогч 3-ууланд хариулах адил тэгш боломж өгөгдөнө. "Хамгийн алдартай бүтээл нь Вилиям Вилконсоны номноос урам зориг авсан зохиолчийн нэр хэн бэ?" Зөв хариулт нь Дракулаг зохиосон Брэм Стокер. 3 оролцогч бүгд зөв хариулсан боловч эцсийн дүнгээр Ватсон илт давуу ялав.

Зохион бүтээгчдийн цаашдын зорилго зөгнөлт кино мэт зүйлд чиглэж байна. Хүнтэй ердийн байдлаар харилцан ярилцах компьютер, програм хангамж төрөл бүрийн салбарт ашиглагдах ирээдүйтэй юм. Тухайлбал анагаах ухаанд шинэ төрлийн эмчилгээ зэрэг мэдээлэл их хэмжээгээр нэмэгдэж байна. Хүний ой санамжид бүгдийг хадгалах боломжгүй. Иймд тухайлбал мэс заслын үед компьютер анагаахын сэтгүүлээс хайлт хийж, шаардлагатай мэдээллийг гаргаж өгөх боломжтой. Энэ нь хүний мэдлэгийг нэмэгдүүлэх (intelligent amplifier) хиймэл оюун ухааны хэрэглээний төсөөлөгдөж буй нэг хэлбэр юм. Ватсонд хиймэл оюун ухааны 100 гаруй технологи ашиглагдсан гэдэг. Зохион бүтээгчдийн үзэж байгаагаар цаашид компьютер зөвхөн хайлт хийх бус, хүний хэл яриаг бүрэн ойлгох чадварыг эзэмшүүлэх явдал чухал гэдгийг онцолж байна.

Дашрамд дурдахад бичлэгийг бэлтгэж, нийтлэх явцад Ватсонтой холбоотой шинэ мэдээлэл гарлаа. Ай Би Эм компани Ватсоныг ашиглан бизнесийн шинэ нэгж байгуулахад 1 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийхээр шийдвэрлэсэн байна. Энэхүү хөрөнгөний 100 сая долларыг шинэ хэрэглээг дэмжих, үйлдвэр компаниудын хэргэлээнд ашиглагдах Ватсонд суурилсан үүлэн үйлчилгээнд зориулах юм. Ай Би Эм компани мөн Айфоны Сиритэй адил ухаалаг утасны хэрэглээг төлөвлөж байгаа талаар өнгөрсөн онд зарлаж, хөгжүүлэгчдэд зориулан зарим системийг нээлттэй болгосон байна.

эх сурвалж, NHK

Мэдээллийн технологи, Түүх