Их тэсрэлтийн онол (эхний хэсэг)

Түүх болгонд эхлэл байдгийн адил орчлон ертөнцөд ч бас эхлэл бий. Тэр бол Их тэсрэлт хэмээгдэх учир битүүлэг үйл явдал юм. Алс холын галактикууд биднээс улам алслан холдсоор байдаг. Галактикуудын алслах хурдыг тооцож үзвэл 13.7 тэрбум жилийн өмнө орчлон ертөнц үүссэн хэмээх дүгнэлтэд хүрнэ. Тэр үед орчлон ертөнц хэмжээлшгүй их нягттай, асар өндөр темпертуртай, цэг мэт өчүүхэн зүйл байв. Их тэсрэлтээр орчлон ертөнц үүсч, цаашид тэлэн томорч, хөгжсөөр өнөөдрийг хүрчээ. Өнөөдөр их тэсрэлтийн онолыг дийлэнх эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрч байгаа боловч түүнд тодорхойгүй асуудал цөөнгүй бий. Их тэсрэлтийн онол нь их тэсрэлт болсоны дараахнаас эхэлсэн үйл явдлын тухай өгүүлдэг. Тэр ч байтугай тэсрэлт хэмээн нэрлэгдэх эсэх нь ч эргэлзээтэй, бидний мэдэх тэсрэлт, дэлбэрэлтээс ялгаатай үзэгдэл юм. Цохилтын долгионыг дамжуулах агаар мандал үгүй учир их тэсрэлтийн дуу чимээ ч сансар огторгуйд тархахгүй. Гэхдээ юутай ч энэ үйл явдлын үр дүнд орчлон ертөнц үүссэн гэдэг нь нотлогдож, эрдэмтэд бодит үнэнд алхам алхамаар ойртсоор байна.


Бидний амьдарч буй дэлхий хэмээх энэ өчүүхэн гариг орчлон ертөнцийн альхан зайд хэрхэн оршин тогтнож байна вэ. Дэлхий цахиур болон хүчилтөрөгч хэмээх элементүүдээс голчлон бүрддэг. Дэлхийн цөмийг метал бүрдүүлдэг бол гадарга нь усаар бүрхэгдсэн. 24 цагт тэнхлэгээ, 365 хоногт нарыг тус тус нэг удаа тойрон эргэнэ. Тэгвэл нар голчлон устөрөгч, гелийгээс бүрддэг. Нарны гадаргын температур целсийн 6000 хэмд хүрдэг бол секунд тутамд 700 сая тонн устөрөгч, 695 сая тонн гелийг шатааж байдаг. 4.5 тэрбум жилийн өмнө нар, түүнийг тойрсон дэлхий, сар,  бусад гаригуудаас бүрдэх нарны аймаг үүсчээ. Нарны аймаг нь хөдөлгөөнгүй биш бөгөөд секунд тутамд 200 км-ийн хурдтайгаар, 200 тэрбум одны аварга бөөгнөрөл болох сүүн зам галактикийн төвийг тойрон эргэх хөдөлгөөн хийдэг. Сүүн замд нарны аймгийн адил гаригийн систем 6 тэрбум орчим бий. Тэгвэл бидний ажиглаж чадах орон зайн хязгаарт орших, сүүн замтай адил галактик 125 тэрбумаар тоологдоно. Энэ бүхэн нийлж орчлон ертөнцийг бүрдүүлнэ.

Орчлон ертөнцийн эхлэл болсон их тэсрэлтийн онол нь эрдэмтэдийн олон зуун жилийн хүчин чармайлтын үр дүнд бий болсон юм. Хүн төрөлхтөн эрт цагаас эхлэн орчлон ертөнцийн нууцыг тайлахыг хичээсээр иржээ. Эртний хүмүүс нар тэнгэрийг эрхшээдэг гэж боддог байв. Байгалийн өмнө хүчин мөхөстсөн хүмүүс тэнгэрт бурхан бий хэмээн итгэж, түүнтэй холбогдохыг хичээж байв. Үүний тулд английн Стоунхэнж, мексикийн Тэнгэрийн сүм зэрэг байгууламжийг босгожээ. Германы өмнөд нутагт, Берлинээс 100 км зайд Гусэк хэмээх тосгон бий. Тэнд нар, сар, оддыг ажиглах хамгийн эртний байгууламжын үлдэгдэл байдаг. 7000 жилийн өмнө бүтээгдсэн уг байгууламжийн тусламжтайгаар эртний хүмүүс улирлын өөрчлөлтийг тодорхойлдог байв. Жилийн хамгийн урт болон хамгийн богино өдөр байгууламжийн хаалгаар нарны гэрэл орохоор бүтээгджээ. Түүний тусламжтайгаар хүмүүс үр суулгах, ургацаа хураах хугацааг тооцолдог байв.


Эртний хүмүүс оддын хөдөлгөөн өөрсдийнх нь амьдралыг шийддэг гэдэгт итгэдэг байв. Шинээр үзэгдэх од шинэ хаан төрөхийг зөгнөдөг бол сүүлт од дайн байлдаан болохыг илтгэнэ. Тэгвэл МЭӨ 6-р зуунд санваартнууд анхлан оддын ангилал хийжээ. Однуудыг хооронд нь холбож, элдэв амьтны дүрс үүсгэн, хонины орд, үхрийн орд, хамтатгахын орд гэх мэтчилэн нэрлэв. Эдгээр нь эхэндээ мэргэ төлгийн зорилгоор ашиглагдаж байсан бол сүүлдээ шинжлэх ухаанч аргачлал бүхий судалгаануудад хэрэглэгдэх болжээ. Эртний грекүүд тооны тусламжтайгаар нар, сарны хөдөлгөөнийг судлаж байв. Тэд 2000 жилийн өмнөөс саран дээр тусах дэлхийн сүүдрийг ажиглаж, дэлхий бөөрөнхий гэдгийг анзаарч эхэлжээ. Тэр ч байтугай дэлхийн хэмжээ, нар, сар хүртэлх зайг тооцоолон гаргасан байна. Дэлхийн хэмжээ гэхэд л бодит байдалтай 10%-иар зөрж байв. Энэ нь эртний хүмүүсийн оюун ухаан хангалттай өндөр түвшинд байсныг илтгэнэ.

Эртний грекүүд 2 төрлийн од байдгийг мэдэж байв. Ихэнх од жижиг хэмжээтэй, тэнгэрт бэхлэгдсэн мэт нэгэн зэрэг хөдлөж байгаа мэт харагдана. Тэгвэл цөөн тооны одны бие даасан, гогцоорсон хөдөлгөөн бусдаасаа ялгарч байв. Тэдгээр нь үнэн чанартаа нарны аймгийн гаригууд юм. Хүмүүс гаригуудын хөдөлгөөнийг танин мэдэх хүртэл 100 гаруй жилийн хугацаа өнгөрчээ. Эртний грекүүд энгийн нүдээр харагдах 5 гаригийг ялган таньж, тэдгээрийг Буд, Сугар, Ангараг, Санчир, Бархасбадь хэмээн бурхадын нэрлээр нэрлэв. Эртний одон орон судлалыг эртний грекийн суут философич Аристотелийн үзэл санаа голлон тодорхойлж байв. Тэрээр МЭӨ 4-р зууны үед дэлхий бол орчлонгийн төв бөгөөд нар болон бусад гаригууд түүнийг тойрон эргэдэг хэмээн таамаглажээ. Манай эриний 1-р зууны үед одон оронч Птолемей Аристотелийн таамаглалыг үргэлжлүүлж, гаригийн хөдөлгөөнийг тооцох аргыг боловсруулсан байна. Гаригууд хачирхалтай гогцоорсон тойрог хөдөлгөөн хийж байв. Түүгээр гаригийн хөдөлгөөнийг урьдчлан тооцоолох боломжтой болжээ. Орчлон ертөнцийн тухай дэлхий төвт энэхүү онол хэдэн зууны турш ноёлох болно. Улмаар 476 онд Ромын эзэнт гүрэн мөхсөнөөр одон орон судлал уналтад оров.


Түүнээс хойш 1000 жилийн дараа, 15-р зуунд орчлонгийн зүй тогтлын тухай шинэ онол төрөн гарч, Их тэсрэлтийн онолд нэг алхам ойртов. Ертөнцийн төвд дэлхийг бус нарыг байрлуулсан шинэ онол бурханыг гутаан доромжилсонд тооцогдож, сүм хийдийн ширүүн эсэргүүцэлтэй тулгарах болно. Нар төвт онолыг үндэслэгч Николай Коперник өөрөө бурханд итгэгч нэгэн байв. Тэрээр гаригууд нарыг тойрч эргэдэг хэмээн таамаглаж, Буд гариг 3 сарын давтамжтайгаар нарыг тойрдог болохыг нээжээ. Мөн нарнаас хамгийн хол орших Санчир гариг нарыг нэг бүтэн тойроход 30 жил зарцуулагддаг, дэлхий өөрийн тэнхлэгээ 24 цагийн давтамжтайгаар тойрон эргэдгийг тус тус тодорхойлжээ. Тэнгэрт одод хөдлөж байгаа мэт харагддаг нь орчлон ертөнц эргэлдэж байгаагааас бус, дэлхий тэнхлэгээ тойрч эргэдгээс үүдэлтэй хэмээн тэр тайлбарлав. Гэхдээ Коперник 1543 онд насан эцэслэх хүртлээ нар төвт онолыг нийтэд дэлгээгүй ажээ.


Коперникийн онолыг үргэлжлүүлэн хөгжүүлсэн хүн бол 1571 онд төрсөн Ёханес Кеплер юм. Тэрээр нэлээд хэдэн жилийн турш нарийвчилсан ажиглалт хийж, их хэмжээний мэдээлэл цуглуулжээ. Тэдгээрт тулгуурласан тооцоогоор гаригууд нарыг тойрон эргэдэг гэдгийг баталгаажуулж, гаригийн тойрог зам зөв тойрог бус зуйван дугуй хэлбэртэй гэдгийг тогтоосон байна. Мөн гаригууд наранд ойртох үед хурд нь нэмэгддэг, холдох үед буурдаг, тогтмол бус хурдтай болохыг тодорхойлов. Кеплер гаригийн хөдөлгөөний хурдны өөрчлөлтөд нар нөлөөлж байгааг илрүүлсэн боловч чухам ямар хүч үйлчилж байгааг мэдэхгүй байв. Тэрээр нууцлаг хүчний учрыг олохоосоо өмнө сүм хийдийн эсэргүүцлийг давах хэрэгтэй болно.


17-р зуун эхлэхийн өмнөхөн италийн одон оронч Галилео Галилей Кеплер, Коперник нарын нар төвт онол зөв гэдгийг батлав. Галилей одон орон судлалд хувьсгал хийх төхөөрөмж бүтээсэн нь дуран авай юм. Нарийхан хоолойн хоёр үзүүрт шил байрлуулснаар холын юмсыг ойртуулан харах боломжтой болжээ. 1609 онд Галилей 30 дахин томруулах чадвартай, тухайн үеийн хамгийн өндөр хүчин чадал бүхий дуранг бүтээв. Тэрээр хэд хэдэн гариг, сарны тогоо, Бархасбадийг тойрон эргэх дагуул, Санчирын аварга бүслүүрийг нээв. Коперникийн төсөөлсөн таамаглалыг Кеплер ажиглалт болон математик тооцооллоор баталгаажуулсан бол Галилей дурангийн ажиглалтаар нотлов. Галилей нээлтүүдээ 1610 онд "Оддын илгээмж" номонд нэгтгэн хэвлүүлжээ. 1633 онд "Огторгуйн тухай ярилцлага" номоо хэвлүүлсэн боловч дараа жил нь шашны шүүхэд дуудагдаж, нар төвт онолоос татгалзахаас өөр аргагүй болов. Гэвч Флоренцийн захад, гэрийн хорионд байх үедээ ч сансар огторгуйн зүй тогтлыг эрэлхийлсээр байжээ. Галилей нас барахын өмнөхөн Кеплерийн гүйцээж амжаагүй ажил буюу гаригуудад үзүүлэх нарны нөлөөллийн талаар судалгаа хийсэн байна. Түүний шинэчлэн найруулсан "Огторгуйн тухай ярилцлага" номонд чөлөөт уналт хийж буй өөр өөр масс бүхий биетүүдийн унах хугацаа массаас хамаарахгүй хэмээх дүгнэлт багтжээ. Уг судалгаа дараа дараагийн эрдэмтдийн гараар дамжин Их тэсрэлтийн онолтой холбогдох болно.


1643 онд төрсөн суут Исаак Ньютон Галилейн таамаглалыг өргөжүүлж, гаригуудын хөдөлгөөний хуулийг боловсруулав. Юмс дэлхийд татагдан унадаг шиг гаригууд ч хоорондоо хүндийн хүчний үйлчлэлээр татагддаг. Энэ хүч нь гаригуудын хөдөлгөөний үндэс болдог байна. Дэлхий болон нар масс агуулах учир хоорондоо татагдана. Харин дэлхийн масс харьцангуй бага учир нарыг тойрч эргэнэ. Гариг ч алим ч нэг л адил хуулинд захирагдан хөдлөнө. Ньютоны боловсруулсан гравитацын хүчний хууль физикийн суурь хуулинд тооцогдох болсон юм. Тэрээр одон орон судлалыг анх удаа математиктай холбож, түүнээс хойших цаг үед одон орон математикгүйгээр төсөөлөхийн аргагүй зүйл болов. Гэхдээ Ньютон хүндийн хүчний үйлчлэлийг тайлбарласан боловч түүний мөн чанарыг тодорхойлсонгүй.


200-аад жилийн дараа алдарт Эйнштейн физикийн шинэ хуулийг бүтээв. 1905 онд хэвлэгдсэн түүний өгүүллээр харьцангуйн тусгай онол бий болов. Их сургуулиа дүүргэсэн Эйнштейн багшлах боломж олдоогүй учир патентийн байгууллагад ажиллахын зэрэгцээ орон зай, цаг хугацааны тухай хувьсгал хийсэн онолоо бүтээв. 1920 онд хэвлэгдсэн харьцангуйн ерөнхий онолоор орон зай, цаг хугацаанд хүндийн хүч хэрхэн нөлөөлдөгийг тодорхойлжээ. Масс ихтэй биетийн ойролцоо орон зай, цаг хугацааны хэмжээсүүд муруйдаг. Энэ муруйлт нь хүндийн хүчний тайлал бөгөөд одод, галактикуудын хүндийн хүчний нөлөөгөөр орчлон ертөнц агшиж, сунадаг байна. Масс их байх тусам муруйлт их, мөн татах хүч их байх болно. Эйнштэйн орчлон ертөнцийг агшиж тэлэхгүй, тогтонги шинж чанартай, мөнх орших зүйл гэж бодож байв. Иймд ямар нэгэн нууцлаг хүч хүндийн хүчний эсрэг үйлчилж орчлон ертөнцийн тогтворжилтыг хангана гэж үзжээ. Гэвч энэ нууцлаг хүчний хэмжээ их байх тохиолдолд орчлон эцэс төгсгөлтэй гэдэг нь харьцангуйн ерөнхий онолоос тодорхой харагдана.


үргэлжилнэ ...

,

4 сэтгэгдэл:

This comment has been removed by a blog administrator.
хариулах...

Баярлалаа. Ямар гоё блог вэ. :D

хариулах...

Баяраллаа

хариулах...

Талархая, баярлалаа

хариулах...

Сэтгэгдэл үлдээх