2013 оны шинжлэх ухааны онцлох 10 үйл явдал

2013 он дэлхийн шинжлэх ухааны хувьд сэтгэл хөдлөм үйл явдлуудаар дүүрэн байлаа. Гэхдээ хамгийн ноцтой нь цаг уурын өөрчлөлтөд хүний үйл ажиллагаа голлон нөлөөлж, эрүүл мэндийн асуудалтай холбогдох болсоныг тодорхойлов. Мөн бид Ангараг гаригт хэдэн тэрбум жилийн өмнө амьдрал оршин байсан талаар мэддэг боллоо.

1. Ангарагт амьдрал байсан
2012 онд Сониуч станц Ангараг гариг дээр газардаж байсан бол тэнд амьдрал үүсч, хөгжиж байсан тухай мэдээллийг энэ оны туршид илгээв. Ангарагийн шаварлаг хөрсний жингийн 2%-ийг ус эзлэж, нэгэн цагт бичил биетэн амьдрахад тохиромжтой орчин байсныг илтгэв. Мөн агаарын бүтцийг судлаж, дэлхийнх шиг 1%-ын зузаантай болохыг мэдэв. Мөн Марс Ван компани 2025 онд Ангарагт хүн илгээхээр төлөвлөж байгаагаа мэдэгдэв. Хэдийгээр хүмүүсийг буцааж ирүүлэх технологи бүтээгдээгүй байгаа ч 200 мянган хүн ирээдүйн сансарын аялалд нэгдэхээр саналаа өгчээ. Үүнээс гадна Ангарагийн урам зориг сан эрэгтэй эмэгтэй хосыг илгээж, эргүүлэн ирүүлэх 501 хоногийн аялал хийх тухай мэдээлээд байна.

2. Вояжер нисэн одов
Энэ оны сансар судлалын хамгийн том амжилт нь Вояжер 1 станц нарны аймгаас гарсан явдал байв. Хэдийгээр хил хязгаарыг нь шууд тогтоох боломж үгүй ч 1977 онд хөөргөсөн уг станц нарны аймагт үл харьялагдах бүст орсоныг эрдэмтэд тодорхойлов. Мөн хүний гараар бүтээгдсэн техникүүд дундаас хамгийн анх нарны аймгийг тусгаарлах соронзон бүс (heliosphere)-ийг орхин одож буй нь юм. Сайэнс сэтгүүлд нийтлэгдсэн судалгааны өгүүлэлд дурдсанаар 8 сарын 25-нд Вояжер 1 станц одод хоорондын орон зайд оржээ.

3. Кеплер нээлт хийж, түүний ажиллагаа доголдов
Сансарын Кеплер дуран 1200 гэрлийн жилийн зайд байрлах 3 гаригийг илрүүлж, алс холын гаригуудад амьдрал оршин байх магадлалыг нэмэгдүүлэв. Мөн 2 жилийн туршид уг дурангаар хийсэн судалгаанд үндэслэн манай галактикийн ихэнх одод тэдгээрийг тойрон эргэх гаригийн системыг агуулдаг хэмээн итгэхэд хүргэв. Гэвч Кеплер дуранд гэмтэл гарч, оддын зургийн фокусыг тохируулах системийн ажиллагаа доголдов. Уг дуранг 2009 онд сансарт хөөргөснөөс хойш нийт 135 гариг илрүүлээд байна.

4. Бага гариг, солиртой учрав
2 сарын 15-нд 2012 DA14 хэмээх 45м өргөнтэй бага гариг сарны тойрог замын дотор талаар дэлхийн гадаргаас дөнгөж 28 мянган км зайтай зөрөн өнгөрөв. Энэ нь бага гаригтай нүүр тулсан түүхэн дэх хамгийн ойр зайд тооцогдож байна. Мөн дэлхийн агаар мандал дорж ирсэн солир Оросын Челябинск хотын дээр дэлбэрэв. 1908 оны Тунгусийн солироос хойших хамгийн хүчтэй уг солирын дэлбэрэлтээр 1500 хүн бэртэж гэмтэв. 17 м хэмжээтэй солирын дэлбэрэлтийн хүч Хирошимад хаясан атомын бөмбөгнөөс 30 дахин өндөр хэмээн эрдэмтэд тооцоолжээ. НАСА дэлхийд ойртон ирэх сансарын биетүүдийг өдөр тутам ажиглаж байдаг боловч тэр болгон бүгдийг бүрэн илрүүлж чаддаггүй. АНУ-ын төсвийн асуудлаас үүдэн НАСА-гийн үйл ажиллагаа түр зогсох  үед Украйны одон орончид 2013 TV135  солирыг илрүүлсэн байна. Гэхдээ 10 сарын 8-нд илэрсэн уг солир 9 сарын 16-нд аль хэдийн дэлхийтэй зөрөн өнгөрсөн байв.

5. Хамгийн эртний төрөл зүйлийг нээв
Энэ онд амьтны аймагт хэд хэдэн шинэ төрөл зүйл нэмэгдэв. Зарим нь олон сая жил оршин тогтнож байсан бол зарим нь одоо ч амьдарсаар байгаа ч тэднийг эрж олоход хүндрэлтэй байв. Сүүн тэжээлтний хамгийн эртний өвөг (аrchicebus achilles)-ийн ясыг илрүүлсэн тухай Начур сэтгүүл 6 сард мэдээлэв. Энэ нь тодорхойгүй байсан 2 төрөл зүйл (anthropoids болно tarsiers)-ийн холбоог эргэн харахад хүргэнэ. 7 см урттай энэхүү "зальтан" 55 сая жилийн өмнө амьдарч байжээ. Түүнээс хойш илүү аятайхан төрхтэй амьтад үүсэн бий болсон байна. Тухайлбал olinguito хэмээх хөхтөн гэрийн муур, теди бамбаруушны дундын төрхийг агуулж байв. Амьтны шинэ төрөл зүйлийг илрүүлэх нь тийм ч элбэг биш бөгөөд энэ удаагийн тохиолдол Америкийн түүхэнд 35 жилийн дараа шинээр илрүүлж буй махчин амьтны төрөлд тооцогдож байна.

6. Хүний эртний өвөгт хамаарах олдворууд илрэв
Гүржийн Дманисигаас олдсон бараг бүрэн хэмжээний яс 1.8 сая жилийн өмнөх анхдагч Хомо төрлийн хүний өвгийнх байв. Уг яс ази, африк тивд олддог Homo erectus төрлийн нэг гишүүн хэмээн эрдэмтэд мэдэгдсэн. Энэ нь хүний өвөг хоорондоо төсгүй мэт харагдах ч нэгэн төрлийн гарал үүсэлтэйг илэрхийлж, төрөл зүйлийн түүхийг шинэчлэхэд хүргэв. Гэвч уг яс чухал олдвор гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн ч дээрх үзэлтэй санал нийлээгүй эрдэмтэд бас бий. Мөн Испанийн агуйгаас олдсон 400 мянган жилийн өмнөх хүн дүрстний дунд чөмөгний ясны үлдэгдлэл хамгийн эртний хүний генийг бараг бүрэн хэмжээгээр бүрдүүлэхэд туслав.

7. Дэлхий дулаарсаар байна

Цаг уурын гамшигт үзэгдлүүд хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, эко систем болон хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх магадлал эрс нэмэгдэж байгааг эрдэмтэд анхааруулав. Агаар мандал дах нүүрсхүчлийн давхар ислийн агууламж саяны нэгд хүрээд байгаа тухай мэдээлэл энэ оны 5 сард танилцуулагдав. Энэ нь сүүлийн 3 сая жилийн хугацаанд тохиолдож буй хамгийн өндөр хэмжээ ажээ. 5-р сард гарсан Засгийн Газар Хоорондын Цаг Уурын Өөрчлөлтийн Байгууллагын илтгэлд дэлхийн мөсөн бүрхүүлийн жин багасч, зузаан нимгэрч байгаа тухай дурдагдав. Мөн 1950-аад оноос хойших дэлхийн дулааралд хүний үйл ажиллагаа голлон нөлөөлсөн гэдгийг эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрөв. Өмнө нь хоорондоо мэтгэлцэж байсан эрдэмтэд, улс төрчид нүүрсхүчлийн хийн ялгарлыг багасгаснаар дэлхийн дулаарлыг удаашруулж чадна гэдэгт санал нийлэв.

8. Хигсийн бөөм үнэн

Физикч эрдэмтэд матер масс агуулах нөхцөлийг тайлбарлав. Хигсийн бөөмийг илрүүлсэн нээлт өнгөрсөн жил хийгдсэн боловч энэ жил л үр дүнд нь бүрэн итгэлтэй болж, уг бөөмийг таамагласан эрдэмтэд Нобелийн шагнал хүртэв.

9. "Нялх" ертөнцийн зургийг авав
Эрдэмтэд Европын Сансарын Агентлагийн Планк дурангийн тусламжтайгаар 380 мянган жилийн настай "нялх" орчлон ертөнцийн зургийг өмнө байгаагүй өндөр нарийвчлалтайгаар авав. Их тэсрэлтээс үлдсэн гэрлийг дүрслэх зурагт тулгуурласан судалгаа орчлон ертөнц өмнө нь төсөөлж байснаас 100 сая жилээр урт настайг тодорхойлов. Өмнө нь орчлон ертөнцийн насыг 13.7 тэрбум хэмээн тооцоолж байсан юм.

10. Гэрлэн илд бүтээхэд дөхөж очив
Физикчид далдын хар малгай бүтээхэд нэг алхам ойртлоо хэмээв. Юмсыг үл үзэгдэгч болгох тэдний арга гэрлийн долгионы хязгаарлагдмал хүрээнд, тодруулбал богино долгионы нөхцөлд ажиллана. Мөн оддын дайн киноны гэрлэн илдийг санацгаая. 9-р сард эрдэмтэд ердийн гэрэлд ажиглагддаггүй фотоноос бүрдэх молекулыг угсарч, гэрлэн матер бий болгосон тухай зарлав.

эх сурвалж, cnn

дэлгэрэнгүй

2013 оны технологийн шилдэг 10 бүтээл

Улиран одож буй 2013 онд "өмсөж зүүх" төхөөрөмж, нумарсан ухаалаг утас, тоглоомын шинэ консолууд шинээр худалдаанд гарлаа. Зарим үйлдвэрлэгчид өмнө нь үзэгдэж харагдаагүй шинэ технологийн боломж, шинэ санааг эрэлхийлсэн бол зарим нь өмнөх загваруудаа илүү сайжруулсан байна. Энэ оны технологийн шилдэг бүтээлүүдтэй дахин танилцацгаая.

10. Моторола Moto X
Moto X ухаалаг утасны сурталчилгаа түүнийг албан ёсоор худалдаанд гарахаас өмнө хүлээлт үүсгэсэн. АНУ-д угсрагдаж, хэрэглэгчид өөрсдийн хүслээр тохируулах боломжтой гэгдэж байсан боловч тохируулгын байдал ихэнх хэрэглэгчдийн хүссэн хэмжээнд хүрээгүй. Худалдан авагчид өнгө үзэмжээс гадна 16-32 Гб багтаамжаас сонголт хийх боломжтой юм. Моторолагийн хэрэгжүүлж буй Ара төслийн хүрээнд бүрдэл хэсгүүдийг хэрэглэгч өөрийн хүссэнээр сонгож, лего тоглоом мэт угсарч болох загварыг бүтээж байна.

9. LG G Flex
Солонгос улсад худалдаалагдаж эхэлсэн уг ухаалаг утас 2014 оноос өргөнөөр ашиглагдах найдлага төрүүлж буй шинэ боломжийг агуулж байна. Мөн хамгийн анх худалдаанд гарсан нумарсан хэлбэр бүхий хоёр төхөөрөмжийн нэг юм. Энэ хэлбэр нь үзэмж, ашиглахад хялбар байдлаас бусдаар тийм ч сайн дэвшил биш. Гэхдээ уламжлалт ухаалаг утаснаас ялгаатай нь дэлгэцийг илүү нимгэн бөгөөд бат бэх хуванцар OLED материалаар хийжээ. Даралтад орох үед утас тэнийх боловч дараа нь эргэн хэвийн байдалдаа орно. Мөн их биеийг "засварлагдах" материалаар бүрсэн тул зурагдахаас айхгүй байж болно.

8. Самсунг Galaxy Gear
Апликэшн ажиллуулах, дуу хоолойн удирдлага хийх, текст мэдээлэл илгээх, фото зураг авах болон видео бичлэг хийх боломж бүхий даралт мэдрэх дэлгэцтэй Galaxy Gear ухаалаг цаг өнгөрөгч 10 сараас худалдаанд гарч эхэлсэн. Тагнуулын хэрэгсэл хэмээн нэрлэж болох ч одоогоор дөнгөж технологийн эхний шатанд байгаа учир дутагдалтай талууд бий. Ердийн цагтай харьцуулахад бага зэрэг том хэмжээтэй, мөн 299 доллараар үнэлэгдэж байгаа нь үнэтэйд тооцогдоно. Зөвхөн Самсунгийн төхөөрөмжүүдтэй зохицож ажиллах энэхүү ухаалаг цаг 800 сая ширхэг худалдаалагдаад байна.

7. Leap Motion Controller
Гайхалтай нарийвчлал бүхий хөдөлгөөний удирдлагын төхөөрөмжийн өнгөрөгч онд толилуулагдсан бичлэг технологид дурлагсдын сэтгэлийг хөдөлгөсөн. USB флэшээс бага зэрэг том хэмжээтэй энэхүү удирдлага компьютерийг гарын хөдөлгөөнөөр удирдах боломж олгоно. Мөн дэлгэцийн орчин болон тоглоомыг удирдахад тохиромжтой.

6. Нокиа Lumia 1020
Хамгийн өндөр сэтгэгдэл төрүүлсэн бүтээлүүдийн нэг. Голлох үзүүлэлтээр ухаалаг утаснууд дундаа шилдэг нь бөгөөд 720p HD чанар бүхий 4.5 инчийн дэлгэц, 41 МП-ийн камераар тоноглогдсон. Камерийн боломж нь томруулж харах үед фото зургийн чанарыг алдагдуулахгүй байлгана. Гэхдээ Виндовс фон үйлдлийн системд ажиллаж, зарим түгээмэл апликэшнийг агуулдаггүй. 2 жилийн гэрээ хийх нөхцөлөөр 299 доллараар үнэлэгдэж байгаа нь бага зэрэг үнэтэй тусна.

5,4. Сони PlayStation 4 болон Майкрософт Xbox One
Сони болон Майкрософт компани 7-оос дээш жилийн дараа шинэ консол гаргаснаараа оцлог юм. Хоёр төхөөрөмжийн аль аль нь 500 Гб багтаамж, хар өнгө бүхий загвараараа төстэй. Гэхдээ маркетингийн бодлого нь өөр чиглэлийг сонгожээ. Өөрсдийн тоглож байгаа видео бичлэгийг ганц товчлуураар интернет хэрэглэгчдэд хялбар түгээх боломжийг Сони олгов. Тэгвэл Майкрософт өөрийн консолыг хэрэглэгчдийн гэрийн театрын төв болгохыг зорьжээ. "Xbox on" тушаал өгсөнөөр хэрэглэгч өөрийн интертеймент системийг дуу хоолойгоор удирдах боломжтой. Мөн хөдөлгөөн мэдрэгчийн тусламжтайгаар тодорхой хэргэлэгчдийг таньж, тэдгээрийн үзүүлэлтийг дуудах боломжтой. PS4 399 доллараар, Xbox One 499.99 доллараар тус тус үнэлэгдэж байгаа бөгөөд  алийг нь ч худалдаж авахад буруудахгүй юм.

3. Гүүгл Chromecast
Роки, Аэпл ТВ зэрэгтэй төстэй хүлээн авагч төхөөрөмж боловч илүү хямд үнэтэй, жижиг хэмжээтэй. 35 долларын үнэ бүхий энэ төхөөрөмж дижитал телевизорын HDMI оролтод холбогдож, контентийг ухаалаг утас, таблет, зөөврийн компьютер, Вай Фай бүхий суурин компьютерт түгээнэ. Худалдаанд гарах үедээ зөвхөн Нефлекс, YouTube, Гүүглд зохицож байсан бол сүүлд HBO Go, Пандора, Хулу Пласын боломжууд нэмэгдсэн.

2. Аэпл iPad Air
Аэпл өдийг хүртэл ийм жагсаалтад тэргүүлэгчдийн нэг байсан боловч 2013 онд үнэхээр шинэ санаа байж чадах бүтээл гаргаагүй гэхэд болно. Гэхдээ нимгэн, хөнгөн, гялгар таблетийг 11 сараас худалдаанд гаргав. 499 долларын үнэ бүхий шинэ Ай фад тоглоом тоглоход төгс зохицох өндөр хурд бүхий 64 битийн А7 процессорыг агуулжээ.

1. Гүүгл Glass
Хэдийгээр нийтийн хэрэглээнд нэвтрээгүй байгаа боловч үүн шиг олны анхааралд өртсөн төхөөрөмж үгүй. 1500 доллар буюу хамгийн өндөр үнэтэй, ухаалаг нүдний шилний анхдагч хэдхэн мянган сонсогдсон хүнд худалдаалагдаад байна. Ухаалаг цагны адил хэрэглэгчийн ухаалаг утастай  холбогдож, хөгжим тоглуулах, мэссэж илгээх, дуудлага хийх зэрэг үйлдийг гүйцэтгэнэ. Мөн видео бичлэг хийж, фото зураг авах боломжтой. Ирэх шинэ онд илүү бодит үнэ, илүү сайн дизайнтайгаар олонхи хэрэглэгчдийн гарт хүрнэ гэсэн найдлага төрүүлж байна.

эх сурвалж, physorg

дэлгэрэнгүй

Утасны онол (төгсгөл хэсэг)

3. Гайхамшигтай, олон хэмжээст орон зай

Хэрэв бид орон зайд чөлөөтэй зорчиж, цаг хугацааг өөрчилж чадвал гайхалтай зүйлс тохионо. Та эндээс яг одоо 1937 онд очино, эсвэл Египетийн пирамидын дэргэд ч хүрч чадна. Иймэрхүү хормын төдий шилжилтэд хүмүүс итгэдэггүй боловч сүүлийн жилүүдэд гарч ирсэн олон хэмжээст орон зайн тухай ойлголт онолын хувьд найдвар төрүүлж байна. Өнөөдрийг хүртэл уран зөгнөлд тооцогдож байсан зүйлс бодит байдлаас тийм ч их тасархай биш гэж үзэх болсон. Энэ бүхэн утасны онол (өмнөх хэсгийг энд дарж уншина уу)-ын ач тус юм. Утасны онол өнөөдрийг хүртэлх орчлонгийн тухай ойлголтыг өөрчилж, түүний үүсэл, одоогийн төрх байдлын талаар огт өөр дүр зургийг үзүүлж байна. Утасны онол тун энгийн таамаглалаас үүссэн. Орчлонгийн бүхий л юмс, хүндийн хүч, цахилгаан хүчийг дамжуулах бөөмс ч утас хэмээгдэх чичирхийлэх өчүүхэн жижиг утаснаас бүрддэг гэж үздэг. Утас саяхныг хүртэлх орчлонгийн тухай ойлголтыг үндсээр нь өөрчилж байна. Ялангуяа орон зайн шинж чанарын тухай ойлголтыг ихээхэн өөрчилсөн юм. Ойлгомжтой болгох үүднээс бүхий л орчлонг жижигрүүлж төсөөлье. Орчлон ертөнцийг энгийн нэгэн хотын төвөөр төлөөлүүлэе.

Энэ хот нь орон зайн "нэхмэл даавуу" мэт зүйлээс бүрдсэн. Хотын нэг дүүрэгт байх ажлаасаа нөгөө дүүрэгт байх гэр лүүгээ хамгийн товч замыг туулж очих хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд хамгийн богино зай тэдгээрийг холбосон шулуун шугам байна. Ажлаас гэр хүртэл шулуун шугам мэт зам байлаа ч тодорхой хугацаа зарцуулж байж хүрнэ. Хурдаа нэмэх тусам зарцуулах хугацаа богиносно. Тэглээ ч гэрлээс илүү хурдалж чадахгүй учир хэмнэх цаг хугацаанд хязгаар бий. Энэ хотоор төсөөлөх орчлон орчлонгийн сонгодог төсөөллийн дагуу ямар ч хувирал өөрчлөлтгүйгээр оршин байна. Гэвч Эйнштэйн орчлон ертөнцийг цаг хугацаа, орон зайн нэхмэл даавуугаар бүрдэнэ гэж үзсэн. Тэгээд тэр нь муруйж, сунаж, агшина. Энэ тохиолдолд өтний нүх хэмээгдэх тусгай орон зай оршин байж болно. Энэ нь алс холд байрлах орон зайг холбосон хоолой хэлбэрийн зүйл байна. Өөрөөр хэлбэл орчлонгийн хамгийн товч зам юм. Үүнийг төсөөлж буй хотод амьдрагсдын мөрөөдөл гэж хэлж болно. Гэхдээ нэг асуудал бий. Өтний нүхийг бий болгохын тулд огторгуйн орон зайг нугалж, нүх гаргах шаардлагатай.

Энэ үнэхээр боломжтой юу. Шууд төсөөлөхөд бэрх тул оюун ухаанаа сэргээх үүднээс кафед орж, цагираган боов, кофе захиалъя. Эдгээрийг сайтар ажиглавал орчлонгийн орон зайг нугалж чадах эсэхийг бага зэрэг ойлгож болно. Орчлон ертөнц цагираган боов шиг хэлбэртэй гэж төсөөлье. Энэ нь кофений аяга шиг хэлбэртэй орчлонгоос арай л өөр харагдана. Гэвч бодит байдалд кофений аяга, цагираган боовны хэлбэр адилхан. Хэлбэр дүрсээ л бага зэрэг өөрчилсөн байгаа хэрэг. Аль аль нь голдоо нүхтэй байна. Өөрөөр хэлбэл цагираган боовыг кофений аяганы хэлбэрт хувиргаж, эсвэл буцааж чадна гэсэн үг. Дараа нь цагираган боовыг огт өөр хэлбэрт хувиргаж нүхгүй болгоё. Үүний тулд хэд хазахад л хангалттай. Хэлбэр нь бага зэрэг өөрчлөгдөж, бөөрөнхий боов болон хувирна. Эйнштэйний онолоор бол энэ бүхэн байж боломгүй зүйл. Орчлонг сунгаж, агшааж болох боловч хэлбэр дүрсийг нь өөрчлөх боломжгүй. Хаа нэгтээ аль хэдийн хэлбэржсэн өтний нүх оршин байж болохыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ л орчлонгийн орон зайг зориудаар нугалж, шинэ өтний нүх "ухаж" чадахгүй.

Тэгвэл утасны онол цоо шинэ огторгуйн боломжийг илэрхийлнэ. Яг юу вэ гэдгийг мэдэхийн тулд орон зайн нэхмэл даавуунд илүү ойртож үзье. Бидэнд ойрхон хэмжээсийг сая хуваасны нэг, түүнийг дахин тэрбум хуваасны нэг хэмжээст хүртэл жижгэрч чадвал квант механикийн ертөнцөд очино. Тэнд атомын хөдөлгөөнийг удирдаж буй хуулийг мэдэрч, гэрэл, цахилгаан, түүнээс бусад янз бүрийн юмс хамгийн жижиг хувиараар хөдлөж, орон зайн нэхмэл даавуу хүчтэй үймж байгааг харж болно. Даавуунд уранхай, цоорхой маш олон байж ч магад. Тэгвэл орон зайн даавууны уранхай бидний таних орчлонгийн хэмжээст яагаад мэдрэгдэхгүй байна вэ. Үнэн чанартаа утас  үймээн самууныг уусгана. Нэгэн утас орон зайг туулсан замд хоолой үүснэ. Энэ хоолой уранхайг бүрхэх хөөсний адил үйлчилгээ үзүүлж, хамгаалах бүрхүүлийн үүрэг хүлээнэ. Утасны онолд орон зай урагдах тохиолдол байх боломжтой.

Өөрөөр хэлбэл огторгуйн орон зай Эйнштейний бодож байснаас илүү хөдөлгөөнтэй, хувьсан өөрчлөгдөх боломжтой юм. Энэ нь өтний нүх үүсгэх боломж байгааг давхар харуулна. Өглөө Эверестэд сэрүүцэж, өдрийн цайндаа франц талх зооглож, орой нь Нью-Иоркт зугаалах гайхалтай санагдах ч хараахан бодит байдал болгоход хэцүү гэдгийг нуухгүй. Гэхдээ ганц хэлж чадах зүйл бол орчлон ертөнц бидний төсөөллөөс ч давах нууцлаг зүйл. Энэ бол утасны онолоос үүдэх дүгнэлт юм. Утасны онолоор бид нуугдмал олон хэмжээсүүдээр хүрээлэгдсэн байна. Бидний оршин байгаа орчлон ертөнц илүү том, ер бусын аварга, ямар нэгэн зүйлийн нэгээхэн хэсэг  төдий байж ч магадгүй. Бид хальсан дээр амьдарч байж магадгүй. Энэ нь олон хэмжээст орон зайд хөвөх гурван хэмжээст туузан хальс байна. Иймд бидний хажууханд өөр орчлон ертөнц оршин байж ч магадгүй. Түүнийг паралель буюу зэргэд ертөнц гэж нэрлэж болно. Зэргэд ертөнцийн тухай санаа тийм ч их этгээд зүйл биш юм.

Сүүлийн хэдэн арван жилийн хугацаанд утасны онолд ихээхэн дэвшил гарсан боловч, цорын ганц нэгдмэл онолыг хүссэн эрдэмтэд утасны онолын 5 өөр хувилбарыг бүтээв. Иймд дэвшил гэж үзэх үү, эсвэл ухрал гэж үзэх үү гэдэг нь эргэлзээтэй юм. 5 онол чичирхийлэх энергийн утас зэрэг төстэй шинж чанарыг агуулах боловч математикийн хувьд өөр өөр харагддаг. Гэхдээ анхаарал татахуйц үйл явдал тохиож, утасны онолын эргэлзээ зарим талаар тайлагдаад байна. 1995 онд Өмнөд Калифорнийн их сургуульд дэлхийн хэмжээний утасны онолын судлаачид цуглажээ. Цугларалтад орчин үеийн хамгийн шилдэг физикчдийн нэг, тэр ч байтугай Эйнштейний залгамжлагч гэгддэг Эдуард Виттений тавьсан илтгэл эрдэмтэдийг жинхэнэ утгаар нь цочролд оруулсан юм. Виттен утасны онолын 5 хувилбарыг өөр өнцөгөөс тайлбарлаж, тэдгээрийг бүрэн хэмжээгээр нэгтгэж чаджээ. Бидний 5 өөр гэж харж байсан хувилбарууд нь үнэн чанартаа нэг л зүйлийн толин тусгалууд байснаас хэтэрсэнгүй.

Нэгтгэгдсэн утасны онол Виттений саналын дагуу М онол хэмээн нэрлэгдэх болжээ. М нь тодорхой утгагүй бөгөөд оньсого (mystyery), ид шид (magic), матриц гэх мэтчилэн хүссэнээрээ ойлгож болно. Виттений санаагаар утасны онол нэгдмэл онол байх магадлал эрс дээшилсэн юм. Утасны онол өмнө нь орон зай цаг хугацааны 10 хэмжээсийг шаардаж байсан. Цаг хугацааны 1, орон зайн 3, дээр нь хэт жижиг, нүдэнд үл харагдах, орооцолдсон нэмэлт 6 хэмжээс. Тэгвэл М онолд орон зайн нэг хэмжээс нэмэгдэж нийт 11 хэмжээс шаардагдана. Бид орон зайн 3 хэмжээсийг мэдэрч чаддаг. Тэгвэл орон зайн 4 дэх хэмжээсийг мэдрэхийн тулд кино театрт очих хэрэгтэй болно. Киноны дэлгэц 2 л хэмжээстэй. Урт, өргөн байх боловч цаад наад гэсэн ойлголт байхгүй. Кинонд 3 хэмжээст орон зай дүрслэгдэж, дэлгэцэнд наана цааныг илэрхийлэх хэмжээс байгаа мэт санагдах боловч тэр нь бидний харааны хуурмаг мэдрэмж төдий. Орон зайн хэмжээс нь нөгөө талаас хөдлөх боломжтой чиглэлийг заана. Өөрөөр хэлбэл 11 хэмжээст ертөнц 10 хэмжээст ертөнцөөс илүү өргөн боломжийг өгнө.

Удалгүй эрдэмтэд М онолд орших биетийг анзаарчээ. Тэр нь ердийн нэг утас биш илүү том, тууз буюу урт хальс мэт харагдах зүйл юм. Виттен 1 хэмжээс нэмсэний үр дүнд утас өргөжиж, хальс мэт зүйл болон хувирав. Түүнийг хальс (membrane)-ыг илэрхийлэх үгийг богиносгон Брэйн (brane) гэж нэрлэх болжээ. Хальс нь олон хэмжээст орон зайд тархаж, хангалттай энерги агуулах тохиолдолд аварга том болон өснө. Тэр нь орчлон ертөнцтэй адил аварга хэмжээний тархалт үзүүлнэ. Энэ бол утасны онолд гарсан хувьсгал юм. Утасны онол улам л нууцлаг болж, утаснаас гадна хальс байх ёстой гэдэг нь тодорхой болов. Үнэхээр утасны онол гэж нэрлэх нь зөв эсэхэд эрдэмтэдийг эргэлзэхэд хүргэжээ. М онолоор бидний мэдэх орчлон бүхэлдээ нэгэн туузан хальсанд оршин байна гэж үзэх болов. Орчлон ертөнц олон хэмжээст орон зайн дотор агуулагдах хальс, өөрөөр хэлбэл талхны зүсэмтэй адил зүйл дотор оршино. Талхны зүсэм болгон өөр өөр зэргэд ертөнцийг агуулна. Зэргэд ертөнцүүд дотор бидний орчлон ертөнцтэй төстэй орчлон ч байж магадгүй. Тэнд биднийхтэй төстэй галактик, төстэй нарны аймаг, амьдрал бүхий гаригууд ч байж магадгүй. Эсвэл төсөөлөх аргагүй физикийн хууль үйлчлэх этгээд ертөнц оршин байж ч магадгүй.

Бусад орчлонгууд 4-өөс олон хэмжээст орон зайд оршино. Тэр хэмжээсийн орон зай бидний яг дэргэд, гар сунгах зайд байх боловч бид тэдэнд шүргэж ч чадахгүй. Учир нь бидний биеийг бүрдүүлэх утас илүү олон хэмжээст орших хальсыг нүхлэн гарах боломжгүй. Бид өөрийн туузан хальсанд түгжигдсэн байна. Гэхдээ зөвхөн хүндийн хүч л олон хэмжээст орон зайн хальснуудад хүрч үйлчилж чадна. Цахилгаан соронзон хүч нь хүндийн хүчтэй харьцуулшгүй өндөр хэмжээтэй байдаг. Ялгаа нь 10²⁰-ээр илэрхийлэгдэнэ. Хүндийн хүчний хэмжээ хэтэрхий сул байгаагийн шалтгаан эрдэмтэдийг эргэлзүүлсээр иржээ. Тэгвэл М онолоор үүнийг тайлбарлах боломжтой. Хүндийн хүч нь үнэн чанартаа бусад хүчтэй ойролцоо хэмжээтэй. Материйг бүрдүүлэгч бөөмс тодорхой байрлалд, тодруулбал орчлонгийн нэгэн хальсан дээр оршино. Яг л биллиардын ширээн дээр байрлах бөмбөлгүүд мэт. Тэгвэл бөмбөлгүүд хоорондоо мөргөлдөх үед биллиардын ширээний тавцангаас мөргөлдөлтийн дуу чимээ "нисэн гарахыг сонсож" болно. Хүндийн хүч нь энэхүү дуу чимээтэй адил хальснаас нисэн гарч өөр хальсанд үйлчилнэ. Хүндийн хүчний бусад хүчнээс ялгаатай шинж чанарыг утасны хэлбэрээс хамаарна хэмээн тайлбарладаг.

Бид ихэвчлэн цагираг мэт утсыг төсөөлж ирсэн. Тэгвэл М онолоор зарим утас хоёр төгсгөлтэй байна. Түүний хоёр үзүүр нь бидний орчлон ертөнц болох 3 хэмжээст хальсанд бэхлэгдэж, хүндийн хүчнээс бусад хүчний шинж чанарыг тодорхойлно. Тэгвэл битүү цагираг хэлбэрийн утас хүндийн хүчийг дамжуулах гравитон бөөмийин шинж чанарыг тодорхойлно. Цагираг утас хальсанд бэхлэгдэхгүй учир нэмэлт хэмжээсүүдэд чөлөөтэй нэвтэрч, бидний орчлонд сул мэт харагдах шалтгаан болдог. Энэ нь нэгэн шинэ боломжийг нээнэ. Хэрэв бид үнэхээр ямар нэгэн хальсан дээр оршин байгаа, мөн бидний дэргэд зэргэд ертөнц оршин байгаа бол бид түүнийг хүндийн хүчээр дамжуулан мэдрэх боломж байж болно. Зэргэд ертөнцөд тохиолдлоор оюун ухаант амьтан оршин байгаад, бидэнтэй нэгэн зэрэг мөрөөдлийн технологи эзэмшиж чадвал хүндийн хүчний долгион харилцан илгээж холбоо тогтоох магадлал бий.

М онолын өөр нэгэн чухал санаа нь орчлонгийн үүслийг тайлбарлах явдал юм. Их тэсрэлтийн онолоор их тэсрэлтийн эхлэл болон түүнээс өмнөх төлөвийг тайлбарлаж чаддаггүй. Тэгвэл М онолоос их тэсрэлтээс өмнө өөр орчлон ертөнц оршин байсан хэмээх дүгнэлт урган гардаг. Орчлон ертөнц эцэс төгсгөлгүй, мөнхийн байж магадгүй. Зарим эрдэмтэд аварга хальсыг хөдлөж байна гэж үздэг, тэрхүү хөдөлгөөнийг их тэсрэлт буюу орчлонгийн үүсэлтэй холбож тайлбарлахыг оролддог. Хөдлөж буй хальснууд хоорондоо мөргөлдөх үед их тэсрэлт болж орчлон ертөнц үүснэ. Мөргөлдөлтийн энерги их тэсрэлтийг үүсгэх нөхцөл болно. Иймд их тэсрэлт нь зөвхөн нэг удаагийн онцгой үйл явдал биш бөгөөд өнгөрсөн үед тохиосон зэргэд ертөнцүүдийн мөргөлдөөнөөр давтагдан явагдсаар ирсэн, ирээдүйд ч бас давтагдсаар байх болно. Иймэрхүү санаануудыг олонхи эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрдөггүй боловч хэзээн нэгэн цагт нууц нь тайлагдаж, батлагдах найдвар оршсоор байгаа юм.

Утасны онол, М онол хэр зэрэг баталгаатай вэ, орчлон ертөнц үнэхээр утас, хальснаас бүрдэж, зэргэд ертөнцүүд оршин байна уу. Эдгээр нь уран зөгнөл биш бөгөөд математикт тулгуурлан, оюун ухааны суут чадвараа шавхсан физикч эрдэмтэдийн сэтгэлгээний үр дүн юм. Гэхдээ эдгээрийг лабораторт батлах ёстой. Тэгэхгүй бол шинжлэх ухаан бус философи болон хувирна. Утасны онолын нотлогоо, өмнөх их тэсрэлтийн ул мөр инфляцийн онолтой адил сансар огторгуйд үлдсэн байгаад, түүнийг хэдэн арван жилийн дараа илрүүлж ч магадгүй юм. Гэхдээ эрдэмтэд гар хумхин хүлээж суухыг хүсдэггүй. Америкийн үндэсний Ферми судалгааны төв болон ЕЦСБ-ын хурдасгуурын төв (CERN)-д олон хэмжээст орон зайг илрүүлэх туршилт хийгдэж байна. Гэрлийн хурданд хүртэл хурдлуулсан протоны мөргөлдөөн эгэл бөөмсийг шүршүүрийн ус мэт цацаргана. Туршилтын зорилго нь хүндийн хүчийг дамжуулах гравитон бөөмийг илрүүлэхэд оршиж байна. Утасны онолоор гравитон бөөм нь хальсанд холбогдохгүй, цагираг хэлбэртэй утаснаас бүрдэх учир олон хэмжээст орон зайд зугтаж одох учиртай. Өөрөөр хэлбэл туршилтаар үүсэх ч ор мөргүй алга болох бөөмийг хүлээн авагч төхөөрөмжид бүртгэхийг оролдож байгаа юм. Магадгүй 10-20 жилийн дотор бодит нотлогоог олж чадна гэдэгт итгэх өөдрөг үзэлтэй хүмүүс бий. Эсвэл утасны онол, М онол батлагдаж чадалгүй эндүүрэлд тооцогдох уу. Гэхдээ математикийн хувьд төгс онол худал байх ёсгүй гэх үзэл бодол ч бас оршсоор байна.

Дашрамд дурдахад бичлэгийг 10 жилийн өмнөх эх сурвалжаас бэлтгэсэн тул зарим мэдээлэл хуучирсан байж болохыг анхаарна уу. Мөн бичлэгт хальт дурдагдсан өтний нүх, зэргэд ертөнц, олон ертөнцийн онолын тухай харьцангуй сүүлийн үеийн бусад эх сурвалжаас авсан дэлгэрэнгүй мэдээллүүд бэлтгэгдэж байгаа бөгөөд цаашид тодорхой давтамжтайгаар тус блогт нийтлэгдэх болно.

эх сурвалж, The Elegant Universe, String Theory цуврал 2003

дэлгэрэнгүй

Жолоодлогыг дэмжих технологи (видео)

Автомашины хөгжлийн ирээдүйг автомат жолоодлогот машинууд тодорхойлж байгаа боловч түүнд хүрэх замд зайлшгүй дамжин өнгөрөх шаардлагатай технологийн хөгжлийн үе шат бий. Энэ нь эдийн засгийн хэмнэлттэй, байгальд үзүүлэх хорт нөлөө багатай эко автомашинаас гадна үйлдвэрлэгчдийг ширүүн өрсөлдөөнд оруулж байгаа чиглэл буюу жолоодлогыг дэмжих технологи юм. Үйлдвэрлэгчид өнөөдрийг хүртэл аюлгүйн дэр, мөргөлдөлтийн үед жолооч болон зорчигчдыг хамгаалах их бие зэрэг аюулгүйн технологид анхаарч ирснээр автомашин жолоодох үед тохиолдох ослоос үүдэлтэй үхлийн тоог ихээхэн хэмжээгээр бууруулжээ.

Эдгээр арга хэмжээний үр дүнд зөвхөн Ниссан компаний судалгааг жишээ болгон авч үзэхэд тус компаний автомашинд хамаарах үхлийн тоо сүүлийн 15 жилийн хугацаанд 2 дахин буурсан байна. Гэхдээ сүүлийн 5 жилийн хугацаанд адил төрлийн арга хэмжээ хүссэн үр дүнг үзүүлэхгүй байдалд хүрэв. Учир нь үхэлд хүргэх ослын 93% нь жолоочийн жолоодлогын алдаанаас үүдэж байна. Эдгээр нь жолоодлогыг дэмжих системийн хөгжүүлэлтийг шаардаж байгаа юм. Мөн хөгжингүй орнуудад наслалт уртасч, ахмад насны жолоочын тоо эрс нэмэгдэж байгаа нь өөр нэгэн нөхцөл болж байна.

Тоёота, Форд, Ниссан компаниуд саадыг тойрох технологи боловсруулж байна. Автомашин жолоодох үед хүүхэд болон явган зорчигчид зам дээр гарч ирэх тохиолдол цөөнгүй байдаг. Мөн уулын замд ан амьтан, чулуу унах зэргээр гэнэтийн саад тохиолддог. Форд компанийн мөргөлдөлтөөс зайлсхийх систем камер болон хэт авианы төхөөрөмжөөр тоноглогдож, саадыг тойрох буюу хүлээх үйлдэл хийнэ. Тоёота, Ниссаний систем нь гэнэтийн саадыг хэт ягаан туяагаар мэдэрч, тоормос болон жолоог автоматаар удирдах замаар саадыг тойрох үйлдэл хийнэ. Гэхдээ эсрэг урсгалаас ирэх хөдөлгөөнийг давхар хянаж, мөргөлдөлтөөс зайлсхийх бөгөөд саад тойрох үйлдэл хийгдсэний дараа автомашиныг шууд үндсэн эгнээнд шилжүүлэх үйлдэл хийгддэг байна.

Шинэ болон эмэгтэй жолоочийн хувьд машиныг зогсоолд тавих үйлдэл төвөгтэй байдаг. Тэгвэл Хонда компани машиныг зогсоолд автоматаар тавих системийг танилцуулав. Энэ систем зогсоолд байрлах ажиглалтын камерийн тусламжтайгаар сул зогсоолыг тодорхойлж, автомашины хойд талд байрлах камерийн тусламжтайгаар үйлдлийг аюулгүйгээр гүйцэтгэнэ. Мөн хэд хэдэн машиныг үр ашигтайгаар нэгэн зэрэг тавих үйлдэл хийх боломжтой. Ийм системийг томоохон худалдааны төвүүдэд ашиглахад тохиромжтой бөгөөд үйлчлүүлэгч дэлгүүрийн үүдэнд автомашинаа орхиж, зогсоолд тавих үйлдэл автоматаар хийгдэх юм.

Жолоодлогыг дэмжих системүүд нь одоогоор концепт түвшинд байгаа бөгөөд 5-10 жилийн хугацаанд хэрэглээнд нэвтрэх төлөвтэй байгаа юм. Гэхдээ ийм системийн анхдагч нь өнгөрөгч оноос автомашинд суурилуулагдаж эхлээд байна. Дайхацу компанийн "Ухаалаг дэмжлэгийн систем" радарын тусламжтайгаар өмнөх саадыг мэдэрч, автоматаар тоормозлох үйлдэл хийгдэн мөргөлдөх аюулаас зайлсхийнэ. 500 долларын үнэтэй уг системийг одоогоор Мүүв (Move) загварт сонголт хэлбэрээр суурилуулах боломжтой бөгөөд нийт худалдан авагчдын 80% нь шинээр худалдан авч буй машиндаа суурилуулж байна.

Жолоодлогыг дэмжих систем нь зөвхөн осол аваараас сэргийлээд зогсохгүй автозамын түгжрэлийг багасгах зорилгод ашиглагдах төлөвтэй байна. Хурдны зэрэг шулуун замын хөдөлгөөний түгжрэл уруудах замаас өгсүүр замд шилжих үед автомашины хурдыг эрс багасгах тохиолдолд ихэвчлэн үүсдэг. Энэ үед хурд сааж, зогссон машины арын машин бүр адилхан түр зогсох үйлдэл хийх шаардлагатай учир түгжрэл үүсдэг. Тэгвэл машинуудын хооронд хурдны мэдээллийг түгээх замаар өмнөх машинтай адил хурдаа ихэсгэж, багасган түр зогсолт буюу түүнээс шалтгаалах түгжрэлээс зайлсхийж болохыг Японы Нагоя их сургууль болон Форд компаний судлаачид тус тус туршилтаар нотлоод байна.

эх сурвалж, NHK болон бусад

дэлгэрэнгүй

Кюбли

Швейцарийн ETH Zurich их сургуулийн судлаачид Кюбли хэмээх төхөөрөмжийг бүтээсэн байна. Энэ нь 15 см талуудын урт бүхий куб хэлбэртэй бөгөөд алхах, үсрэх, бие даан тэнцвэрээ олж өнцөг дээрээ зогсох үйлдэл хийх чадвартай. Кубийн 3 талд байрлах эргэлдэгч зээрэнцгийн тусламжтайгаар өнцгийн өндөр хурдаар эргэлдэх явцаа огцом тоормослож, үсрэх үйлдэл хийнэ. Өнцөг дээрх байрлалд хүрсэн тохиолдолд хөдөлгүүрийн эргэлтийг удирдаж тэнцвэрийг хангана.

Хөдөлгүүрийн хүч мөн ямар ч санамсаргүй чиглэлд удирдлагатай уналт хийхэд туслана. Кюбли нь үсрэх, тэнцвэрээ олох, удирдлагатай уналтаас гадна алхах буюу өнхрөх үйлдэл хийх чадвартай. Судлаачид одоогийн байдлаар уг төхөөрөмжийн янз бүрийн дизайныг туршиж байна. Математик, физикийн зарчмуудад тулгуурласан төхөөрөмжийн судалгаа цаашид нисэх төхөөрөмж, шаталтын хөдөлгүүр, робот зэрэг нарийн нийлмэл системийн удирдлага болон төсөлд ашиглагдах боломжтой юм.

Дашрамд дурдахад робот болон нисэх төхөөрөмжид өргөнөөр ашиглагддаг гироскоп хэмээх төхөөрөмж бий. Inception кинонд тотем гэж нэрлэгдсэн зүйлээс үүдэлтэй боловч сүүлийн үед дижитал хувилбар нь голлож байна. Тухайлбал нисэх онгоцны хазайлтыг заахад энэ мэдрэгч ашиглагдана. Ерөнхийдөө тэнцвэрийн мэдрэгч байдлаар ашиглагддаг бөгөөд түүний мэдээлэлд тулгуурлан зээрэнцэгийн эргэлтийг өөрчлөх замаар тэнцвэр олох, улмаар хөдөлгөөн хийх боломжтой болгодог. Тус блогт өмнө нь мэдээлж байсан ирээдүйн хувийн тээврийн хэрэгслүүд, мурата зэрэг нь адил зарчмаар тэнцвэрээ олдог. Харин энэ удаагийн жишээ гурван хэмжээст орон зайд тэнцвэр олох үйлдэл хийгдэж байгаагаараа илүү сонирхолтой болжээ.

 эх сурвалж, physorg

дэлгэрэнгүй

Цус харвалтын дараах эмчилгээний шинэ арга

Тархинд цус харвасны дараах 6 сарын хугацаанд сэргээн засах эмчилгээг тогтмол хийснээр, саажилтыг багасгаж, эрхтнүүдийн ажиллагааг зарим талаар сэргээх боломжтой байдаг тухай өмнө нь мэдээлж байсан билээ. Гэхдээ энэ хугацаа нэгэнт өнгөрсөн тохиолдолд тархины мэдрэлийн эсүүд үхжиж, өнөөдөр ашиглагдаж байгаа ямар ч эмчилгээ үр дүнгүй болдог хэмээн ойлгогддог. Тэгвэл цус харвалтаас хойш ямар ч хугацаа өнгөрсөн бай саажсан эрхтнүүдийн ажиллагааг тодорхой хэмжээгээр сэргээх боломжтойг сүүлийн үеийн судалгааны үр дүн харуулж, түүнд тулгуурласан эмчилгээний шинэ арга эмнэлгийн практикт нэвтрээд байна. Цус харвалтын дараа тархины үхэжсэн мэдрэлийн эсүүдийн үүргийг ойролцоох эрүүл эсүүд зарим хэлбэрээр хүлээн авдаг болох нь тогтоогджээ. Энэ нь эрүүл эсүүдийн мэдрэлийн сэртэнгүүд сунаж, ойролцоох эсүүдтэй холбогдох замаар явагддаг байна.

Тархинаас илгээгдсэн эрхтнүүдийг хөдөлгөөнд оруулах дохиолол нугасны мэдрэлийн систем (1)-ээр дамжиж булчингуудад хүрдэг. Нугасны мэдрэлийн эсүүд урт сунаж тогтсон учир мэдээлэл маш хурдан дамжина. Харин нугасны мэдрэлээс булчин хүртэл өөр төрлийн мэдрэлийн эсүүд (2) дохиолол дамжуулах үүрэг хүлээнэ. Цус харвалтын үед ихэвчлэн тархины мэдрэлийн эсүүдээс гадна нугасны мэдрэлийн эсүүд ч бас гэмтдэг байна. Энэ үед булчинд дохиолол дамжуулах мэдрэлийн эсүүд нугасны мэдрэлийн эсүүдийн үүргийг давхар хүлээхийг эрмэлздэг. Эдгээр эсийн мэдрэлийн сэртэнгүүд сунах боловч эс нь анхнаасаа жижиг хэмжээтэй учир ихэнх тохиолдолд буруу тийш чиглэх зэргээр нугасны мэдрэлийн эст хүрч амждаггүй байна.

Гэвч тэдгээр мэдрэлийн жижиг эсүүд нугасны мэдрэлд хүрэлгүйгээр ойролцоох өөр төрлийн эсүүд (3)-тэй холбогдож, тэдний хооронд маш хүчтэй дохиолол дамждаг байнаа. Үнэн чанартаа нугаснаас булчинд дохиолол дамжуулах мэдрэлийн эсүүд (2) нь нугас (1)-ны бус, булчингаас нугасанд дохиолол дамжуулах эсүүд (3)-тэй холбогдож орхидог байна. Гарт хэт халуун зүйл хүрэх тохиолдолд энэ тухай дохиолол булчингаас нугасанд хүрэх мэдрэлийн эсээр дамжин нугасанд хүрнэ. Гэхдээ энэ мэдээлэл тархинд хүрэлгүйгээр нугаснаас булчинд хүрэх мэдрэлийн эсээр дамжин буцаж булчинг агшаах үйлдэл хийлгэн, гарыг халуун зүйлээс холдуулна. Үүнийг рефлекс гэдэг. Өөрөөр хэлбэл тархины оролцоогүйгээр бие махбодыг гэмтлээс богино хугацаанд хамгаалах төрөлхийн чадвар юм.

Цус харвалтын үед нугаснаас дохиолол ирэхгүй учир буруу эстэй холбогдсон мэдрэлийн эсийн үйлчлэлээр рефлексийн үеийнхтэй адил дохиолол булчин нугас хоёрын хооронд тасралтгүй илгээгдэж (2-3), булчинг агшилтын байдалд оруулснаар саажилт үүсдэг байна. Тэгвэл саяхнаас эмчилгээнд нэвтрээд байгаа шинэ эмийг булчинд тарихад булчингаас нугас хүртэл дохиолол дамжуулах мэдрэлийн эсийн ажиллагааг саармагжуулна. Улмаар булчингийн агшилт суларч эхлэх бөгөөд нугаснаас булчинд дохиолол дамжуулах мэдрэлийн жижиг эсүүд нугасны мэдрэлтэй холбогддог байна. Энэ нь тархинаас ирэх мэдээллийг булчин хүртэл дамжуулах боломж олгож саажсан эрхтнүүд хөдөлгөөнд ороx нөхцөл болдог. Эмийн нөлөө 1 долоо хоногийн дараагаас илэрдэг бол эмчилгээ 3 сар хүртэлх хугацаагаар үргэлжилдэг байна.

Ботулын эмчилгээ (botulinum therapy) гэгдэх уг эмчилгээг сэргээн засах эмчилгээтэй хослон хийх бөгөөд өнөөдөр япон улсын 8 эмнэлэгт хийгдэж байна. Үр дүнгийн хувьд тухайлбал хурууны хөдөлгөөн бүрэн алдагдсан өвчтөн зөвхөн нэг удаагийн эмчилгээнээс хойш 10 хоногийн дотор гараараа хөнгөн зүйлийг барьж, атгах чадвартай болсон байна. Мөн хөл нь 90 градусаас илүү тэнийдэггүй өвчтөн 8 хоногийн дотор бусдын туслалцаагүйгээр бие даан босч зогсох,  тэр ч байтугай алхах дасгал хийх чадвартай болжээ. Эмчилгээг ямар насны, мөн цус харвалтаас хойш хэдэн ч жил өнгөрсөн өвчтөнд хийх боломжтой юм. Эмчилгээгээр саажилттай эрхтнүүдийн ажиллагааг эрүүл хүнийх мэт бүрэн сэргээх боломжгүй ч өвчтний хувьд өдөр тутмын ойр зуурын үйлдлээ өөрөө хийх чадвартай болгоно. Шинэ эмийг хоолны хордлого үүсгэх нөлөөтэй, мэдрэлд үйлчлэх маш хүчтэй хор бүхий нянгаас гаргаж авчээ. Үүнтэй адил төрлийн эм үрчлээ арилгах зэрэг гоо сайхны эмчилгээнд ашиглагдаж байна.

эх сурвалж, NHK ためしてガッテン

дэлгэрэнгүй

Харь гаригийнхныг судлах нь

Харь гаригийн хүнтэй холбоотой хувь хүмүүсийн үлгэр домог мэт цуу яриа элбэг байдаг. Гэхдээ орчин үеийн шинжлэх ухаан дэлхийгээс өөр гаригийн амьдралын талаархи бодитой нотлогоог хараахан олоогүй байна. Иймд харь гаригийн хүн, амьдрал байдаг эсэх талаар эрдэмтэдийнхээ үгийг л сонсохоос өөр аргагүй. Тэдний хувьд одоохондоо таамаглалаас өөр зүйл хэлж чадахгүй байна. Сайн муу хоёр мэдээ байна, алийг нь эхэлж сонсох вэ гэсэн хэллэг байдаг. Энэ удаагийн тохиолдолд өөдрөг, гутранги хоёр төрлийн мэдээлэл байна гэвэл илүү зохих байх. Гутрангиас нь эхлэе.

"Манай галактикийн олон тэрбум оддын нэгэнд нь ч амьдрал оршин тогтнох гариг байхгүй. Дэлхий бол цорын ганц санамсаргүй тохиолдол нь" гэж Принстон их сургуулийн сансарын физикч Эдвин Тернер, Дэвид Спогел нар үзэж байна. Тэд "бэйзийн шинжилгээ" буюу санааг бодит өгөгдөлд хувиргах аргачлалаар хийсэн судалгааг, өөрсдийн санааг үнэн байх ёстой гэдэгт итгэгч эрдэмтдийн эсрэг сөргүүлэн тавьж байна. Харь гаригийн амьдрал байх ёстой гэж үзэх нь цэвэр бидний хүслээс үүдэлтэй бодол юм. Дэлхийд маш богино хугацаанд амьдрал үүсч, хөгжсөн нь одод гаригсын жишгээс гажсан тохиолдол байх магадлал өндөр. Нөгөө талаас ихэнх гаригт амьдрал үүсэх боломж маш хязгаарлагдмал байдаг. Магадлалын хувьд олон янзын дүгнэлт гаргаж болох боловч эрдэмтэд хамгийн эерэг үр дүнг хүлээн зөвшөөрөх хандлагатай байдаг гэжээ. Гэхдээ Эдвин Тернер нар өөрсдийн судалгааг эцсийн хариулт биш гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байгаа юм.

Харь гаригийн амьдралыг эрж хайсан эрдэмтэдийн судалгаа ихэвчлэн гаригуудад амьдрал үүсч, хөгжиж болох нөхцөлүүдэд тулгуурладаг. Үүнд "амьдралын бүс" буюу гариг нь одноосоо тодорхой зайд, тодорхой температурын бүст байрлаж, ус шингэн төлөвт байх нөхцөлийг голлож авч үзэж байна. Өмнө нь амьдрал үүсэх боломжтой гаригуудыг илрүүлж, тэдгээрийн тоо хэдэн зуу, мянгад хүрч байгаа талаар мэдээлдэг байв. Гэвч сүүлийн үед ийм гаригийн тоо тэрбумаар тоологдох болов. Принстон их сургуулийн эрдэмтэд сүүн зам галактикийн улаан одой одны судалгаа хийх явцдаа дэлхийтэй төстэй 8 гариг илрүүлсний 2 нь амьдралын бүст байрлаж байв. Эдгээр гаригийн хэмжээ дэлхийгээс 1-10 дахин том юм. Манай галактикийн нийт оддын 80% нь улаан одой од байдаг бол нийт оддын 40% нь амьдралын бүст орших гаригуудыг агуулж болохыг судалгааны үр дүн харуулж байна. Гэхдээ улаан одой од харьцангуй бүдэг учир гаригууд түүнд илүү ойрхон зайд байрлах тохиолдолд амьдрал үүсэхэд шаардагдах дулааныг одноосоо авна. Ийм тохиолдолд илүү их хэмжээний хортой цацраг туяа хүлээн авах учир амьдрал үүсэхэд сөргөөр нөлөөлж болохыг зарим эрдэмтэд анхааруулж байгаа юм.

Тэгвэл зөвхөн нартай төстэй оддын судалгаа амьдрал үүсэх боломжит гаригийн тоог бүр ч олон гэдгийг харуулж байна. Сүүн замын 5 од тутмын нэг нь хэмжээ, өнгө, нас, дэлхийтэй адил ус шингэн төлөвт байрлах амьдралын бүст гаригууд агуулдагаараа нартай адил байна гэдгийг сансарын Кеплер дурангийн 4 жилийн ажиглалтын үр дүнд хийсэн шинжилгээнд үндэслэн НАСА-гийн эрдэмтэд нотлож байна. Иймд манай галактикт харьяалагдах 200 тэрбум одноос 40-50 тэрбум нь дээрх үзүүлэлтүүдээр нартай төстэй, тэдгээрээс 8.8-11 тэрбумд нь амьдрал үүсэх боломжтой ажээ. Харь гаригийн амьдрал оршин байх магадлал ихээхэн өндөр байгаад олонхи эрдэмтэдийн үзэл бодол нэгдэж байна. Гэхдээ энэхүү амьдрал хэмээх ойлголтод нэг эст амьтад, бактери нянгууд ч хамаарна. Гэтэл бидний сонирхол харь гаригийн оюун ухаант хүнд төвлөрдөг. Энэ талаар эрдэмтэд маань одоохондоо математик тооцооллоос өөр зүйл бас л тодорхой хэлж өгч чадахгүй бололтой.

1960 онд, түүхэнд анх удаа сансарт радио долгион илгээж, харь гаригийн амьдралыг хайсан хүн бол америкийн одон оронч Фрэнк Дрэйк юм. Тэрээр манай галактикт холбоо барих боломжтой иргэншил бүхий гариг хэд байгааг тооцоолох тэгшитгэл (Дрейкийн тэгшитгэл)-ийг зохиожээ.  Түүгээр нэг жилд үүсэн бий болох одны тоо 10, уг од гаригтай байх магадлал 0.5, тэдгээрээс амьдрал үүсэхэд тохиромжтой гаригийн тоо 2, тэнд амьдрал үүсэх магадлал 1, тэнд үүссэн амьдрал оюун ухаантай болтлоо хувьсах магадлал 0.01, тэр ухаант амьтны гариг хооронд мэдээлэл дамжуулах магадлал 0.01, тэрхүү иргэншлийн оршин тогтнох хугацаа 10000 жил хэмээн тус тус тооцсоноор холбоо тогтоох боломж бүхий оюун ухаант амьтан оршин байгаа гариг манай галактикт 10 бий хэмээн тооцоолжээ. Тэгвэл сүүлийн үеийн нарийвчилсан тооцоогоор ийм гаригийн тоо 50-д хүрээд байна.

Судалгаа, таамаглалын хүрээнд харь гаригийхан хаа нэгтээ байх ёстой гэсэн дүгнэлт хийгээд асуудлыг ор тас орхих нь учир дутагдалтай юм. Хэрэв тэгвэл шинжлэх ухааны уран зөгнөлт кинонуудад харийнхныг дүрслэхэд хүндрэлтэй байх болно. Кинонд харь гаригийнхныг бие махбодын хувьд ихэвчлэн хүнтэй төстэйгээр дүрсэлдэг. Энэ нь цэвэр найруулагчийн төсөөллөөс урган гардаг байж болох ч үнэний хувьтай байж болох юм. Хүн болон харийхан орчлон ертөнцийн нийтлэг ДНХ-г адилхан хуваалцах ёстой. Энэ санааг аминхүчлийн судалгаа хийсэн  Хамилтон их сургуулийн профессор Ральф Рюдриц дэвшүүлжээ.

Амьдралын түүхий эд бага даралт, температурын нөхцөлд цэцэглэн хөгжих боломжтой. Дэлхий дээр амьдрал бий болж, хүн үүсэх хүртэл хувьсан өөрчлөгдөхөд ДНХ-ийн бүтцэд ордог 20 орчим аминхүчил шаардлагатай байсан. Тэдгээрийн 10 орчимыг нийлэгжүүлээд байгаа бөгөөд бага даралт, температурын нөхцөл байхад л хангалттай гэдгийг Рюдриц нотложээ. ДНХ, РНХ-ийн бүтцэд ордог аминхүчил зэрэг нэгдлүүд сансарт болон сүүлт одонд илэрсэн нь сансарын өөр өөр бүст амьдралын нийтлэг үүсэл, хувьсал явагдахад хүргэж, улмаар харь гаригийнхныг бидэнтэй төстэй болгоно хэмээн таамаглаж байна.

Бидний мэдэх амьдралын хэлбэр нүүрстөрөгчид суурилдаг ч үүнээс өөрөөр цахиур зэрэг өөр элементэд суурилсан хэлбэр байж болохыг эрдэмтэд үгүйсгэдэггүй. Хэрэв энэ үнэн бол харийнхны дүр төрхийг бодитоор төсөөлөх боломжгүй бөгөөд уран сэтгэмжээ ашиглахаас өөр аргагүйд хүрнэ. Хиймэл дагуулын шинжээч бөгөөд засгийн газрын зөвлөх Магги Адерины төсөөлөлд далайн залхаг мэт харийнхны төрх урган бий болжээ. Харь гаригийн ийм "хүн" хөлбөмбөгийн талбайн хэмжээтэй, сонгино мэт дайвар эрхтэнтэй, дэрвийсэн улбар шар хормойтой байна. Арьсаараа шингээх нарны гэрэл, аварга амаараа сорох химийн бодисууд цахиуран биеийх нь хоол тэжээл болно. Бид нэг нэгэнтэйгээ дууны долгионоор харилцдаг бол тэд хоорондоо гэрлийн импульсаар ярилцана. Залхагтай төстэй боловч далайд бус, Бархасбадь мэтийн аварга гаригийн гадаргууд амьдардаг байна.

Далайн гүний амьтадад хийсэн ажиглалтаас үүдэлтэй энэхүү төсөөлөл хэтэрхий хийсвэр санагдаж байгаа бол арай өөр үзэл бодолд анхаарлаа хандуулцгаая. Америкийн химич Роналд Бреслов; бага зэрэг ялгаатай аминхүчил болон сахараас бүрдэх амьдралын хэлбэрүүд аварга том хэмжээтэй байна гэж үзжээ. Иймд харийхныг оюун ухаан, өндөр технологи эзэмших хүртлээ хөгжсөн үлэг гүрвэлүүд байж магадгүй гэж дүгнэхэд хүргэнэ. Энэхүү таамаглал хүнтэй төстэй харийнхны тухай үзэл бодолд ойр бөгөөд амьдрал үүсгэхэд чухал шаардлагатай аминхүчлүүд, сахар, ДНХ, РНХ-г бүрдүүлэгч бодисууд нэг төрлийн шинж чанартай байдгийг онцолж байна. Дэлхийн хувьд солир унаж, үлэг гүрвэл мөхсөнөөр хүн үүсэх орон зай суллагджээ. Үлэг гүрвэлүүд нь дэлхий дээр хамгийн урт хугацаанд оршин тогтносон амьтны төрөл зүйл бөгөөд хэрэв мөхөөгүй байсан бол өнөөдөр ямар төрхтэй байхыг Бресловын үзлээр төсөөлж болно.

Гэхдээ өндөр технологиор өвч зэвсэглэсэн ч үлэг гүрвэлүүд шинэ маханд шунах өлсгөлөн зангаа орхихгүй учир хэрэв дэлхийд ирвэл тэднээс болгоомжлох шаардлагатай гэнэ. Харийнхны дайсагнасан хандлага сүүлийн үеийн кинонуудад янз бүрээр дүрслэгдэж, энгийн хүмүүсийн хувьд танил болсон зүйл билээ. Нэрт физикч Стивен Хокингс ч харийнхан дэлхийг булаан эзлэж магадгүй талаар үг унагаж байсан. Гэхдээ тэд үнэхээр биднээр хооллож, эсвэл биднийг боолчилж, ашигт малтмал олзлохын төлөө ирэх үү. Гэрлээс ч илүү хурдалж, гариг хоорондын аялал хийх харийнхны хэт өндөр технологийн боломж нь иймэрхүү наад захын хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чаддаг болсны илрэл байх болно хэмээн Харь гаригийн амьдралыг эрж хайж төв (SETI)-ийн захирал Жийл Тартер үзэж байна. Хэрэв тэд дэлхийд ирвэл судлах, нөхөрлөх зорилгоор л ирэх ёстой гэнэ.

эх сурвалж, mailonline, mailonline, mailonline, mailonline, mailonline & nbc

дэлгэрэнгүй

Миосин

Хүний биеийн эсийн дотор органойд буюу олон янзын жижигхэн эрхтэнцэрүүд байдаг. Тэдгээрийг хооронд нь холбох маягаар хэрэн байрлах актин (actin) хэмээх бүтэц бий. Актин дээгүүр дамжин эрхтэнцрүүдийн хооронд уургийг цуцалтгүй зөөж, эсийн, улмаар та бидний амьд байх нөхцөлийг нэр төртэйгээр хангагч нь миосин (myosin) юм. Миосин нь үнэн чанартаа хэдхэн молекулын хэлхээ төдий зүйл. Миосин уураг хэмээх ачааг эрхтэнцрүүдийн хоорондох актин гүүрээр дамжуулан хэрхэн зөөдөг бол гэсэн асуулт эрдэмтэдийн толгойд нэгэн өдөр харван орж иржээ.

Уураг зөөх миосины хөдөлгөөн роботын хөлийн алхалттай төстэй байна гэж нобелийн шагналт Эндрю Хаксли таамаглажээ. Түүний загвараар миосиний хөдөлгөөн алхагч машин техник шиг, эсвэл жагсаалын цэрэг шиг байж магадгүй гэсэн үг. Тэгтэл Янагида Тоши гэгч япон эр түүнд эргэлзэж байв. Анх техникийн чиглэлээр боловсрол эзэмшсэн ч мэргэжлээ ор тас орхиж, амьд биетийг судлахаар шийдсэн түүний хувьд амьд биет яагаад заавал машин техник шиг хөдлөх ёстой гэж гэсэн эргэлзээ төржээ. Алхагч молекулын төхөөрөмж гэгдэх болсон миосин нэгэн хэвийн хөдөлгөөнийг давтан хийдэг хэмээн төсөөлж байсан боловч бодит байдалд хэрхэн хөдлөж байгааг нь нүдээр үзсэн хүн нэг ч үгүй байв.

Гол саад нь хэтэрхий жижигхэн хэмжээтэй байсан явдал юм. Миосиныг ажиглахын тулд түүнийг агуулах актиныг амьд хэвээр нь тэжээлийн шингэнд байлгах хэрэгтэй. Мөн яаж ч оролдсон шингэн дэх хог болон усны хөдөлгөөн микроскопоор харахад саад болж байв. Янагида хойш тавиад байсан үндсэн мэргэжлээ ашиглаж, хөдлөж буй молекулыг харах микроскоп бүтээхээр шийджээ. Гэхдээ түүнд зорьсноо биелүүлэхэд 25 жил шаардагдсан байна. Бүхэн бүтэн нэг ширээг эзлэх микроскопын онцлог нь шүүлтүүрээр дамжуулан лазерийн гэрлийн өргөнийг маш нарийн тохируулдаг байдал юм.

Үүсгүүрээс гарсан гэрэл 5 шүүлтүүр дамжихдаа 20 микрометр болтлоо нарийсч, микроскопт илгээгдэнэ. Толинд ойсон маш бага хэмжээний уг гэрэл шилэн завсар байрлуулсан шингэнд хүрнэ. Янагида миосоны хөдөлгөөний хамгийн анхны амьд гэрч болов. Секундыг 30 хуваасны нэгтэй тэнцэх давтамжтайгаар 10 секунд хугацаанд авсан зурагт миосин 500 нанометр зам туулж байв. Түүний алхаа заримдаа том, заримдаа богино, заримдаа бүр буцаж алхаж байв. Нэг алхам хийгээд цуцсан мэт, эсвэл дараагийн алхамаа төлөвлөх мэт түр амсхийнэ. Нэг хөлөө гишгээд нөгөө хөлөө гишгэх зөв газраа эрж хайх мэт тээнэгэлзэнэ. Яг л тас харанхуйд тэмтчих согтуу хүн мэт, эсвэл хөлд орж буй хүүхдийнх мэт алхаа байв.

Гэхдээ эцсийн дүнд ямар ч байсан урагшилна. Үнэн чанартаа хүн шиг нүдгүй, техник шиг мэдрэгчгүй молекулын хэлхээ үүнээс өөр төгс алхалт хийх боломжгүй байв. Учир нь түүнийг ус, уургийн молекул зэрэг төрөл бүрийн саад тойрон хүрээлж, гишгэх зөв газраа сонгоход нь саад болж байдаг. Бас түүнд ямар хүчээр, хааш хөдлөхийг хэн ч зааж, тушаахгүй. Ийм нөхцөлд хамгийн сайн арга нь эрж хайж, турших арга байна. Хаксли өөрийнх нь таамаглал худал гэдгийг нотлосон Янагидагийн судалгааны үр дүнгийн талаар сонсоод "хүнд амьдралын нууцыг танин мэдэхээс илүү бахадмаар зүйл юу байх билээ" гэсэн байна.

эх сурвалж, NHK

дэлгэрэнгүй

Бид голограм тусгал төдий зүйл үү

Таны уншиж байгаа энэ мэдээлэл, яг одоо ашиглаж байгаа компьютерээс авахуулаад энэ орчлон бүхэлдээ ердөө л голограмын тусгал гэвэл та итгэх үү. Энэ бол онолын физикч Хуан Малдесенагийн 1997 онд бүтээсэн маргаантай онол юм. Өнөөдрийг хүртэл энэ хачин жигтэй онол бодит байдалд батлагдаагүй боловч математик загвар толгой эргүүлсэн энэхүү онолыг үнэн байж болно гэж үзэхэд хүргэж байна. Уг онолоор орчлонгийн таталцал нь чичирхийлэх нарийхан утаснаас ирдэг. Утас нь энгийн хавтгай орчлонд болж буй үйл явдлын голограм тусгал байна. Мөн орчлон ертөнц орон зайн 8, цаг хугацааны 1 хэмжээстэй гэж үздэг.

Тэгвэл японы эрдэмтэд голограм орчлонгийн онол үнэн эсэхийг математик загвар ашиглан шалгахыг оролдсон тухай өгүүлэл Начур сэтгүүлд нийтлэгдсэн байна. Голограмын онол нь гурван хэмжээст огторгуйг тайлбарлахад хэрэглэгдэх бүхий л мэдээлэл буюу бидний оршин буй орчлон ертөнцийг кредит картны хамгаалалтын чип мэт хоёр хэмжээст гадаргууд хадгалагддаг гэж үзжээ. Мэдээлэл нь хүн, сүүлт од зэрэг хавтгайд нуугдсан сансарын биетийн тодорхойлолтыг агуулдаг.

Тухайлбал бүхнийг сорогч хар нүх нь бүхэлдээ гадаргын хэлбэлзэлд агуулагдана. Энэ нь тухайн объект бодит ертөнцөд оршин байхаас илүүтэйгээр бүхэлдээ санах ой, эсвэл мэдээллийн хэсэг хэлбэрээр хадгалагдана гэсэн үг. Илүү өргөн утгаар авч үзвэл бүхий л орчлон, сансарын хавтгай дахь хоёр хэмжээст бүтэц хэлбэрээр харагдах боломжтой. Энгийнээр хэлвэл бид өөр нэгэн 2D ертөнцийн 3D тусгалд амьдарч байгаа хэрэг болно. Японы Ибараки их сургуулийн професор Ёшифүми Хякүтакэ хар нүхний дотоод энергийн хэмжээг тооцоолж, энэхүү голограф онолын математик баталгааг олсон байна.

Тэрээр онцгой хар нүхний хил хязгаар болон хийсвэр бөөмийн нөлөөллийг судлажээ. Мөн таталцалгүй хавтгай орчлонд агуулагдах энергийн хэмжээг тооцоолсон байна. Хачирхалтай нь компьютер загварчлалаар онолын орчлон болон хар нүхний хил хязгаарын тооцоо таарч, орчлонгийн хоёрдмол шинж чанарын баталгаа болж байна. Харин профессор Малдесена "тусгаар мэт санагдах 2 бүсийн энэхүү тоон баталгаанд үндэслэн шинэ онолын хүрээнд бидний оршин байгаа орчлонгийн таталцлын шинж чанар хэзээ нэгэн цагт квант механикаар батлагдах найдлага төрүүлж байна" гэжээ.

эх сурвалж, mailonloine

дэлгэрэнгүй

Үүдэл эст чиглэх хорт хавдрын эмчилгээ

Хүний биеийн эд, эрхтнүүдийн адил хорт хавдар ч бас үүдэл эс агуулдаг болохыг эрдэмтэд 10-аад жилийн өмнө тогтоожээ. Орчин үеийн эсийн шинжилгээний технологийн эрчимтэй хөгжлийн үр дүнд элэг, хөх, ходоод, бүдүүн гэдэсний хорт хавдрын үүдэл эсийг тус тус илрүүлээд байна. Хорт хавдрын эмчилгээнд ихээхэн найдлага төрүүлж байгаа нэгэн чиглэл нь үүдэл эст чиглэсэн эмчилгээний арга юм. Хүний биеийн эрүүл эсүүд генийн түвшинд гэмтэж, хурдацтай хуваагдан үржсэнээр хорт хавдар үүсдэг хэмээх хэвшмэл ойлголт байдаг. Одоогоор ашиглагдаж байгаа хорт хавдрын эмчилгээний аргууд ч ийм эсүүдийг устгахад чиглэдэг. Энэ тохиолдолд хорт хавдрын эсүүд цөөрч, өвчлөлийн ямар шатанд байгаагаас хамааран хавдар багасах, арилах боловч хорт хавдрын үүдэл эсүүд усталгүй үлддэг байна.

Осака их сургуулийн професор Мори Масахино туршилтын хүрээнд хулганы биед хорт хавдрын ердийн эсийг тарихад үүсэх хавдарт өсөлт бараг ажиглагдаагүй байна. Харин хорт хавдрын үүдэл эсийг тарихад үүсэх хавдар богино хугацаанд өсөн томорч, үхэлд хүргэж байв. Хорт хавдрын үүдэл эс нь хуваагдаж үржих давтамж урт байдгаараа онцлогтой. Мөн орчны өөрчлөлтөд тэсвэртэй учир биеийн аль ч хэсэгт хүрч, хавдар дахих, үсэрхийлэх гол нөхцөл болдог байна. Ямар ч төрлийн эсийн хуваагдалд хязгаар бий. Олон дахин хуваагдалд орсон эсүүд тодорхой хугацааны дараа хөгширч, цаашид хуваагдах чадвараа алддаг. Тэгвэл хуваагдах давтамж урттай хорт хавдрын үүдэл эс харьцангуй урт удаан хугацаанд амьдрах чадвартай байдаг. Хорт хавдрын үүдэл эсийн хуваагдлаар мөн адил үүдэл эс болон хорт хавдрын ердийн эс үүсдэг байна. Ердийн эс нь цаашид эрчимтэй хуваагдаж, хавдрын өсөлтийг хангадаг бол үүдэл эс нь дараагийн хуваагдал хүртлээ идэвхгүй байдалд орж хавдрын голомтыг хадгалсаар байдаг.

Ердийн хавдрын эсийн хуваагдал хавдрын төрлөөс хамаарах бөгөөд хамгийн хурдан нь 8 цагт 1 удаа явагддаг бол үүдэл эсийн хуваагдал хэдэн сард 1 удаа тохиолдоно. Хорт хавдрын ердийн эсүүдийн хуваагдлын үед эсийн ДНХ-ийн утаслаг холбоос хэсэг хугацаанд салж, тогтворгүй болдог байна. Яг ийм үед уламжлалт эмийн үйлчлэлээр хорт хавдрын эсүүдийг устгах боломжтой. Тэгвэл хорт хавдрын үүдэл эсийн хуваагдах давтамж харьцангуй урт учир ДНХ тогтворгүй байдалд орох үеийг тодорхойлоход хүндрэлтэй. Энэ байдал нь үүдэл эст эм үйлчилж устгах боломжгүй болгодог. Нөгөө талаас хорд хавдрын эмийг тогтмол хэрэглэвэл үүдэл эсийг устгах боломжтой мэт санагдаж магад. Гэвч эмийн эмчилгээ үс унахаас авахуулаад дотор эрхтнүүдийг гэмтээх хүртэл сөрөг нөлөө ихтэй учир удаан хугацаанд хэрэглэх боломжгүй юм.

Японы Кюшү их сургуулийн профессор Накаяма Кэничи хорт хавдрын үүдэл эст Fbxw7 гени нөлөөлж, хуваагдах чадварыг эрс багасгаж байгааг тогтоожээ. Уг гени нь хүний биеийн ердийн эст агуулагдаж, түүний ажиллагаа идэвхжих үед эсийн хуваагдалд саад болдог байна. Тэгвэл хорт хавдрын ердийн эсийн хуваагдалд c-Myc гени голлон нөлөөлдөг. Накаяма цусны цагаан бөөмийн өвчнөөр халдварлуулсан хулганад эмийн эмчилгээ хийж туршихад 60 хоногийн хугацаанд хулгануудын ихэнх нь үхэж үрэгджээ. Харин Fbxw7 генийн ажиллагааг саатуулж, хорт хавдрын үүдэл эсийн хуваагдлыг идэвхжүүлэх тохиолдолд 100 хоног өнгөрсөн ч хулгануудын 80% нь амьд үлдсэн байна. Гэхдээ туршилтыг генийн өөрчлөлт хийсэн хулганад хийжээ. Харин хүний хувьд биеийн бусад эсүүдийн хуваагдалд нөлөөлөлгүйгээр зөвхөн хорт хавдрын үүдэл эст нөлөөлөх уургийн нэгдлийг олох шаардлагатай юм.

Хорт хавдрын үүдэл эс нь гадарга дээрээ тодорхой нэгэн уургийг агуулсан байдаг бөгөөд түүгээр бусад эсээс ялган таних боломжтой. Уураг нь хавдрын эсийн төрлөөс хамаарна. Ходоодны хорт хавдрын үүдэл эс CD44, бүдүүн гэдэснийх CD44, CD133, хөхнийх CD44, цусны цагаан бөөмийн өвчин CD34 гэх мэтчилэн. CD44 нь үүдэл эсийг идэвхтэй хүчилтөрөгчөөс хамгаалах үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Уг уурагт xCT хэмээх өөр нэгэн уураг наалдаж, гадна орчноос цистин (cystine) хэмээх бодисыг үүдэл эст оруулах насосны үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Хэрэв CD44 уураг байхгүй бол үүдэл эс цистинээр дутагдаж, идэвхтэй хүчитөрөгчийн нөлөөгөөр устахад хүрнэ. Кеио их сургуулийн професор Саяа Хидэюки үүдэл эсийн уургийн энэ механизмыг ашиглах эмийн эмчилгээг туршиж байна.

Хидэюки хэрх өвчин (rheumatism)-ий эмчилгээнд ашиглагддаг сульфасалазин (sulfasalazine) эм CD44 уургийг саармагжуулан, үүдэл эсийг устгах үйлчилгээ үзүүлдэгийг тогтоожээ. Уг эмийг ашиглан хулганад хийсэн туршилтаар хорт хавдрын үүдэл эс 4 долоо хоногийн дараа бүрэн устаж байв. Хорт хавдрын үүдэл эст үйлчлэх сульфасалазин эмийн судалгаа 2 жилийн өмнөөс эхэлсэн бол өнөөдөр эмнэлгийн нөхцөлд өвчтөнүүдэд туршигдаж байна. Шинэ эм бүтээх туршилт судалгаанд дор хаяж 10 жил шаардагддаг бол аюулгүй байдал нь аль хэдийн батлагдаж, бусад өвчний эмчилгээнд ашиглагдаж буй эмийг хэрэглэх нь уг хугацааг хэд дахин богиносгох давуу талтай юм. Мөн ийм төрлийн эмчилгээний аргууд хөгжингүй орнуудын эмнэлгийн нөхцөлд туршигдаж эхлээд байгаа бөгөөд эмчилгээний өндөр үр нөлөө бүхий аргачлал, эмийг 5-10 жилийн хугацаанд бүтээгдэх төлөвийг харуулж байна.

эх сурвалж, NHK

дэлгэрэнгүй

Утасны онол (удаах хэсэг)

Ердийн хүмүүс тэр болгон мэддэггүй ч орчин үеийн шинжлэх ухааныг хагас зууны турш хар үүл бүрхэж байсан юм. Орчлон ертөнцийг танин мэдэхийн тулд харьцангуйн ерөнхий онол, квант механикийн онол хэмээх 2 өөр онолыг дагахаас өөр аргагүй. Аль аль нь өөрийн үйлчлэх бүст туйлын үнэн зөв байх боловч тэдгээрийг нэгэн зэрэг хэрэглэхийг оролдох тохиолдол болгон бүтэлгүйтнэ. Тэгвэл энэ 2 онолыг нэгтгэх найдлага төрүүлж байгаа онол нь утасны онол (эхний хэсгийг энд дарж уншина уу) юм. Хэрэв энэ онол үнэн бол орчин үеийн шинжлэх ухааны түүхэн дэх хамгийн том нээлт болно. Утасны онолоор төсөөлөх ч боломжгүй өчүүхэн жижиг, чичирхийлсэн энергийн утас орчлонг бүрдүүлнэ гэж үздэг. Атомын цөмийг тэрбум хэсэгт хуваая. Түүний нэг хэсгийг дахин тэрбум хэсэгт хуваая. Хэрэв ийм өчүүхэн жижиг хэмжээст орчинд очиж чадвал тэр нь квант механикийн хуулийн дагуу эцэс төгсгөлгүй үймж бужигнасан, замбараагүй ертөнц байна. Яг л аадрын дуслууд усны гадаргууд унах мэт орон зайн хэмжээсүүд оргилж бургилж, буцлаж харагдана.

Тэнд бидний мэдэх ертөнцийн тухай ойлголтуудын нэг нь ч хүчингүй. Тэнд цаг хугацаа, орон зайн тэнхлэг хүчтэй тахийж, муруйх учир олон төрлийн үзэгдэл замхарч алга болно. Баруун зүүн, дээд доод зүг, цаг хугацааны өнгөрсөн ирээдүйн төлөвүүд ч уусан алга болно. Та энд байж магадгүй, эсвэл хажууханд байж ч магадгүй, эсвэл бүр хоёр байрлалд зэрэг оршин байж ч магад. Таныг дөнгөж энд ирэнгүүт та дахин энд ирж болно. Квант мехникийн ертөнцөд баттай зүйл нэг ширхэг ч үгүй. Квант механикийн бужигнасан замбараагүй ертөнцийг харьцангуйн онолын хүчинтэй байх намуухан, дөлгөөн тайван ертөнцтэй зүйрлэхийн ч аргагүй. Гэвч тэдгээрийг нэгтгэх нэгдлийн онол заавал байх ёстой гэж эрдэмтэд үзсээр иржээ. Хүмүүс 2000 жилийн өмнөөс орчлон ертөнцийг биллиардын бөмбөлгөөр төсөөлж ирсэн бол хэдхэн арван жилийн өмнөөс утсаар төсөөлөх болов.

2. Утасны чичиргээ материйг үүсгэнэ

1968 онд италийн залуу физикч Габриэл Бенезиано цөмийн хүчтэй хүчийг тайлбарлах тэгшитгэлийг эрж байв. Тэрээр санамсаргүй гартаа авсан нэгэн номноос 200 жилийн өмнөх нэгэн функцийг олж харсан байна. Швейцарийн математикч Леохард Юлэрийн бүтээсэн томъёо математикийн ердийн хамаарлаас өөрөөр төсөөлөгдөхгүй байсан боловч Бенезианод цөмийн хүчтэй хүчинд тохиромжтой мэт харагджээ. Бенезианогийн яаран хэвлүүлсэн өгүүлэл утасны онол төрөн гарахад түлхэц болсон юм. Мөн адил томъёотой таарсан америкийн онолын физикч Леонард Саскинд дээврийн өрөөндөө хоргодон байж, нарийвчилсан судалгаа хийж эхэлсэн байна. Тэрээр функц хүчтэй хүчийг тайлбарлаж байгааг анзаарсан боловч түүнээс ч өөр зүйл томъёонд нуугдаж байгааг мэдэрчээ. 2 сарын турш тооцоолсны эцэст томъёо ямар нэгэн бөөмийг илэрхийлж байгааг анзаарав. Тэр нь өөрийн гэсэн бүтцыг агуулж, чичирхийлэн хөдлөж, баруун зүүн тийш эргэлдэнэ. Гэхдээ энгийн цэгэн бөөм бус, утас мэт зүйл байв. Яг л цагираг резинийг хоёр хэсэгт хуваасан мэт сунаж агшина. Саскинд өөрийн нээлтээ хэвлүүлэхээр физикийн салбарын мэргэжлийн сэтгүүлд илгээсэн боловч мэргэжилтнүүдийн урьдчилсан хяналтыг давж чадалгүйгээр "шаардлага хангахгүй" гэсэн хариу авчээ.

Тухайн үед дийлэнх физикчид цэг мэт бөөмийг л хүлээн зөвшөөрч байв. Түүнийг илрүүлэхийн тулд хооронд нь мөргөлдүүлэн шалгана. Шинэ бөөмс ч удаа дараалан нээгдэж байв. Бетта протон, омега бөөм, бетта бөөм, пи болон омега протон гэх мэтчилэн бараг сар болгон нэг шинэ бөөм нээгдэнэ. Цагаан толгойн бүх үсгээр нэрлэсэн ч хүрэлцэхээргүй олон бөөм нээгджээ. Тухайн үед хэсэг байж байгаад л нэг нь "дахиад нэгийг олсон шүү" гэж хашгиран их сургуулийн коридороор гүйдэг байв. Гэхдээ материйг бүрдүүлэгч анхдагч бөөмийн тоо нэмэгдсэн хэрэг биш юм. Физикчид шинээр нээгдэж буй бөөмсийн тусламжтайгаар хүчнүүдийн үйлчлэлийг тайлбарлаж чадах юм биш биз хэмээн таамаглаж байв. Бидний хүч хэмээн мэдэрдэг зүйл хүчний бөөмсийн тусламжтайгаар дамждаг гэж тэд үзжээ. Энэ бүхэн туршилтаар батлагдаж, цахилгаан соронзон, хүчтэй, сул хүчнүүдийг дамжуулах бөөмс тус тус нээгдэв. Эгэл бөөмсийн хувьд хүч дамжуулах бөөм нь гейжийн бөөм байна. Тэгвэл цахилгаан соронзон хүчийг гэрлийн энергийн бөөм фотон дамжуулна.

Шинэ бөөмсийг нээсэн эрдэмтэд Эйнштэйний болон бусад хүчний хуулиудыг нэгтгэхэд ойртож очив. Орчлонгийн температур одоогийнхоос 1000 тэрбум дахин өндөр байсан их тэсрэлтийн дараахан цахилгаан соронзон болон сул хүчийг дамжуулах бөөмс ялгарч амжаагүй байсан гэж эгэл бөөмийн физикчид таамаглажээ. Тэр үед цахилгаан соронзон болон сул хүч нэгдмэл байдалд байж, цахилгаан соронзон сул хүч хэмээн нэрлэгдэнэ. Түүнээс өмнөхөн цахилгаан соронзон сул хүч хүчтэй хүчтэй нэгдмэл байдалд байх ёстой. Квант механик атомоос ч жижиг түвшинд дээрх 3 хүчийг нэгдмэл үйлчлэл үзүүлж болно гэдгийг онолын хувьд ямар ч зөрчилгүйгээр нотложээ. Стандарт загвар хэмээн нэрлэгдсэн уг онолыг бүтээгч Глашоу, Салам, Вайнберг нар нобелийн шагнал хүртсэн юм. Стандарт загварын онол эгэл бөөмийн түвшинд үйлчлэх 3 хүчийг нэгтгэсэн боловч бидэнд хамгийн танил хүндийн хүчийг нэгтгэж хараахан чадаагүй байна. Стандарт загварын онолыг яах ч аргагүй үзэсгэлэн төгөлдөр гэдгийг дийлэнх эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрөх үед утасны онол сүрд нь дарагдан бүдгэрч эхэлжээ.

Цөөхөн эрдэмтэн үзэл бодолдоо үнэнч үлдэж, утасны онолыг судлаж байсан боловч шинэ асуудалтай тулгарав. Эхэн үеийн утасны онол физикийн хуулинд харшлах бөөмийн шинж чанарыг илэрхийлж байв. Тэр нь гэрлээс ч илүү хурдлах тахион бөөм юм. Мөн нийт 10 хэмжээс хэрэгтэй болов. 1973 оноос утасны онолын судалгаа хийж эхэлсэн Жон Шварц нарын залуу физикчдийн санааг зовоож байсан зүйл бол байгальд хэзээ ч байж боломгүй массгүй бөөмсийг илрүүлсэн явдал байв. Үүнээс гадна утасны онол математикийн хувьд зөрчил үүсгэх саад бэрхшээлүүдтэй тулгарч байв. 4 жилийн турш янз бүрийн тооцоо хийж, бараг цөхрөх дөхсөн Шварц өөрийн томьёо хүндийн хүчийг давхар агуулж байгааг анзаарчээ. Хэрэв энэ үнэн байвал утасны хэмжээг эргэж харахаас өөр аргагүйд хүргэнэ. Энэ санаа нь утасны онолд томоохон эргэлт хийх эхлэл болов. Утасны хэмжээг устөрөгчийн атомын цөмөөс 10 тэрбум дахин бага, түүнээс дахин 10 тэрбум дахин багасган тооцож үзтэл онолын үр дүн бага багаар өөрчлөгдөж эхэлсэн байна. Саад тотгор болж байсан массгүй бөөм нь олон жил хайж байсан, бөөмийн түвшинд хүндийн хүчийг дамжуулах гравитон хэмээх бөөм байсныг илрүүлэв. Утасны онол Стандарт загварт дутагдаж байсан сүүлчийн хэсгийг нөхөв.

Шварц хүндийн хүч эгэл бөөмсөөс ч өчүүхэн ертөнцөд хэрхэн үйлчилдэг талаархи өгүүллээ нийтлүүлсэн боловч ихээхэн найдлага тавьж байсан физикч эрдэмдтэд төдийлэн хүлээж авсангүй. Гэвч тэрээр утас үндсэн 4 хүчийг нэгтгэх түлхүүр гэдэгт итгэл дүүрэн байжээ. Математикийн хувьд зөрчлөөр дүүрэн байсан утасны онолд 1980-аад оныг хүртэл төдийлөн ахиц гарсангүй. Харин 1979 оноос Шварц Британийн физикч Майкл Грийний хамтран зөрчлийг шийдэх судалгаа хийж, 5 жилийн дараа тодорхой үр дүнд хүрчээ. Нэг талаас хүндийн хүч, нөгөө талаас эгэл бөөмийн түвшинд үйлчлэх 3 хүчинд тулгуурлан хийсэн тооцооны үр дүн нэгэн цэгт нийлэв. Утасны онол физикчдийн дунд хүлээн зөвшөөрөгдөж, Бүх юмсын онол (Theory of everything) хэмээн нэрлэгдэх болжээ. Ийнхүү утасны онол харьцангуйн ерөнхий онолыг квант механиктай нэгтгэж, Эйнштейний мөрөөдлийг биелүүлэв.

Утасны онол орчлонгийн бүхий л юмсын бүтцыг тайлбарлав. Элсний ширхэг өчүүхэн жижиг атомуудаас бүрдэнэ. Атом нь цөм болон электроноос бүрдэнэ. Атомын цөм нь протон, нейтроноос бүрдэнэ. Тэдгээр нь кварк хэмээх эгэл бөөмөс бүрдэнэ. Утасны онол орчлонг бүрдүүлэгч бүхий л юмс илүү өчүүхэн зүйлсээс бүрддэгийг зааж өгөв. Тэр нь утас гэгдэх чичирхийлэх энергийн утас юм. Утас нь төсөөлшгүй өчүүхэн жижиг хэмжээтэй. Нэг ширхэг атомыг нарны аймагтай адил хэмжээнд хүргэж томсговол нэг ширхэг утасны хэмжээ модтой адил байна. Утасны чичирхийллийн хэлбэр бөөмсийн шинж чанарыг тодорхойлно. Утасны онол өчүүхэн жижиг ертөнцөд замбараагүй үймж бужигнах квант механикийн ертөнцийг аварга том хэмжээст харьцангуйн онолын амгалан тайван ертөнцтэй нэгтгэв. Энэ бүхэн математикаас үүдэлтэй амжилт байв.

Гэхдээ утасны онолд сул тал бас бий. Өчүүхэн жижиг хэмжээст байгаа зүйлийг туршилтаар батлах боломжгүй. Бусад ажиглалтаар илэрсэн үр дүнг ч ашиглаж харьцуулах боломжгүй. Ажиглалт, туршилтаар батлагдах боломжгүй онолыг шинжлэх ухаан гэдэгт эс үнэмших хүн олон. Утасны онолд үл итгэх байдал үүсгэх өөр шалтгаан ч бас бий. Тэр нь уран зөгнөл мэт олон хэмжээс шаардагддаг явдал юм. Эрдэмтэд нэмэлт хэмжээсүүдийн тухай тайлбарлах хэрэгтэй болов. Үнэндээ энэ санаа бодит байдлаас тийм ч их тасархай зүйл байж магадгүй. Орон зай, цаг хугацааны 4 хэмжээсээс гаднах нэмэлт хэмжээсийн тухай ойлголт 100 гаруй жилийн өмнөөс гарчээ. 1919 онд германы математикч, физикч Теодор Калуза орон зайн нэмэлт хэмжээс байж магадгүй гэж таамагласан байна. Калуза өөрийн санааг нэгтгэн бичсэн өгүүллийг Эйнштэйнд илгээжээ. Ямар нэгэн эргэлзээ байсан эсэх нь тодорхойгүй ч өгүүлэл 2 жилийн дараа л хэвлэгдсэн байна. Гэхдээ орон зайн нэмэлт хэмжээсийн тухай санаа Эйнштэйнд таалагджээ.

Харьцангуйн онолоор хүндийн хүч нь 4 хэмжээсийн муруйлтаас хэтрэхгүй. Калуза үүний адил цахилгаан соронзон хүч ч бас орон зайн хэмжээсийн муруйлтын үр дүн биш биз хэмээн таамаглажээ. Хэрэв тийм бол муруйлт үүсгэх хэмжээс хэрэгтэй болно. Тэр нь орон зайд нуугдсан өөр нэгэн хэмжээс байх ёстой гэж үзэв. Шонгуудын хооронд татсан цахилгааны утсыг холоос харвал нэг хэмжээст шулуун мэт харагдана. Харин утсан дээр яваа шоргоолжны нүдээр харвал шулуунаас гадна тойрог хэмээх нэмэлт хэмжээсийг харж чадна. Үүнтэй адил нэмэлт хэмжээс орон зайн хэмжээсүүд дотор нуугдаж байна хэмээн Калуза таамаглаж байжээ. Тэр нь атомоос хэдэн тэрбум дахин жижиг хэмжээтэй учир бидэнд харагдахгүй. Магадгүй орон зай 3 хэмжээстэй хэмээх ойлголт андуурал байж, орчлон илүү олон нуугдмал хэмжээстэй байж ч магадгүй юм.

Тэгвэл утасны онолд нэмэлт 6 хэмжээс шаардагдана. Нэмэлт хэмжээсүүд эмх замбараагүй, орооцолдсон хэлбэртэй байна. Өчүүхэн жижиг нэмэлт хэмжээсүүд бидний амьдралд ямар нөлөө үзүүлэх нь түүний хэлбэрээс хамаарна. Тэдгээр хэлбэрүүд нь орчлонг бүрдүүлэх анхдагч элемент болох утасны хөдөлгөөн болон чичиргээний хэлбэрийг шийднэ. Бидний оршин байгаа ертөнц нарийн тохируулга хийгдсэн техниктэй төстэй. Тохируулгуудыг ямар нэгэн тогтмол тоог баримталж хийсэн тул бидний мэдэх орчлон оршин тогтноно. Физикт одоогийн байдлаар атомын масс, хүндийн хүчний хэмжээ, цахилгаан соронзон хүч, хүчтэй болон сул хүч мэтийн ойролцоогоор 20 үндсэн тогтмол бий. Эдгээр нь орчлонгийн шинж чанарыг тодорхойлж байдаг. Тэгвэл тохируулгыг бага зэрэг өөрчлөхөд л асар их төвөгтэй байдал үүснэ. Цахилгаан соронзон хүчийг маш бага хэмжээгээр нэмэгдүүлэхэд л одны цөмийн урвал зогсоно. Улмаар нар болон одод алга болж бидний мэдэх ертөнц мөхнө. Тэгвэл тогтмолын утгыг юу шийддэг вэ. Утасны онол, түүний нэмэлт хэмжээсүүд хариултыг хэлж өгч байна. Нэг утасны чичирхийлэл фотоныг үүсгэх бол өөр нэгэн утасны чичирхийлэл электроныг үүсгэнэ. Хэрэв энэ үнэн бол нэмэлт хэмжээсүүд орчлонгийн тогтмолуудыг шийдэж, утаснуудаар тоглогдох аварга симфонийг үүсгэдэг байж таарна.

1980-аад оны дунд үеэс утасны онолд ихээхэн дэвшил гарсан юм. Олон эрдэмтэн нэгэн зэрэг энэ салбарт орсны үр дүнд утасны онолын таван ч хувилбар бий болов. Тэдгээр нь нэмэлт хэмжээсүүдийг агуулдагаараа төстэй боловч өөр хоорондоо ялгарна. Утасны хэлбэр хувилбараас хамааран өөр өөр, цагираг гогцоо мэт нэг нь байхад нөгөө нь түүнийг хэрчиж хуваасан мэт байна. Зарим хувилбар бүр 26 нэмэлт хэмжээс шаардана. Энэ байдал ингэхэд аль нь орчлон ертөнцөд хүчин төгөлдөр үнэн зөв онол вэ хэмээн эргэлзэхэд хүргэнэ. Цорын ганц нэгдмэл онол бүтээхийг хүсч байсан эрдэмтэд 5 өөр онолтой болов. Өнөөдөр 5 хувилбар бүтээгдсэн бол маргааш 20-ыг ч бүтээж магад. Магадгүй бүхнийг эхнээс нь дахин эхлэх шаардлагатай юу гэх мэтчилэн утасны онол шинэ саадтай учраад байна. Утасны онол нэгдмэл онол хэмээн батлагдаж чадах уу, эсвэл утгагүй хоосон зүйлд тооцогдож мартагдах уу гэдэг асуулт нээлттэй хэвээр байна.

үргэлжилнэ ...

дэлгэрэнгүй

Автомашиныг алсын зайнаас зогсооно

Товчлуур дарах төдийд автомашиныг алсын зайнаас зогсоох технологи бүтээгдсэн байна. Их Британы нэгэн компаний бүтээсэн RF Safe-Stop систем нь цахилгаан соронзон импульс илгээж, ямар ч автомашины хөдөлгүүрийг алсын зайнаас унтрааж чадах боломжтой юм. Систем 50 м зайд үйлчлэх учир завьны хөдөлгүүрийг ч унтраах чадвартай. RF Safe-Stop системийн илгээсэн радио долгионы ипульс автомашины электрон төхөөрөмжүүдийн ажиллагааг саатуулж, хөдөлгүүрийг унтраахад хүргэдэг байна.

Уг системд ашиглагдах долгионы давтамж нь НАСА-гийн Шатл хөлөг, Олон улсын сансарын станцын холбооны хиймэл дагуул зэргийн радарын төхөөрөмжид ашиглагддаг байна. Долгионы импульсын тархалт нь цахилгааны утас, кабел зэрэг радио антень болох боломжтой зүйлсээр дамжиж байд хүрдэг. Харин нэгэнт унтарсан хөдөлгүүр импульсын үйлчлэлийн бүст байгаа тохиолдолд дахин асах боломжгүй.

Шинэ систем ямар ч аюулгүйгээр автомашиныг зогсоож, хөнөөлт бус зэвсэг хэлбэрээр ашиглагдах боломжтой учир аль хэдийн засгийн газар, цагдаагийн байгууллагуудын анхааралд өртөж эхэлсэн байна. Тухайлбал тэсрэх бөмбөг ачсан терористуудын автомашиныг хамгаалж буй обьектод нэвтрэхээс бүрэн сэргийлэх боломжтой юм. Мөн усан хил болон боомтын хориотой бүст сэжиг бүхий завь нэвтрэхээс сэргийлнэ.

Одоогоор бүтээгдээд байгаа RF Safe-Stop системийн 350 кг жинтэй туршилтын загварыг Ниссан Невара, Тоёота Ланд Крузер зэрэг автомашинуудад суурилуулах боломжтой. Зохион бүтээгчид уг төхөөрөмжийг цаашид нисдэг тэргэнд суурилуулах боломжтой болгохоор төлөвлөж байна. Дашрамд дурдахад өмнө нь тус блог үүнтэй төстэй технологийг байлдааны зэвсэглэлийн зориулалтаар хөгжүүлж байгаа, мөн хакерууд автомашинд зайнаас халдаж чадах тухай тус тус мэдээлж байсан билээ.

эх сурвалж, mailonline

дэлгэрэнгүй

Биткойн хувьсгал уу, хий хоосон зүйл үү

Токио хотод тулааны спортын дамжаа ажилуулдаг нэгэн залуу 1 жилийн өмнө шавиасаа 1500 долларын сургалтын төлбөрийн өрөнд 130 нэгж хийсвэр валют авсан байна. Хийсвэр валютын талаар сайн ойлголтгүй тэрээр саяхан ханшийг нь шалгаж үзтэл нийт өртөг нь 150 мянган доллараар үнэлэгдэж байв. Норвегийн иргэн Кристофер Коч 4 жилийн өмнө 17 фунттай тэнцэх хэмжээний өртөг бүхий хийсвэр валют худалдаж авчээ. Тэгвэл тэр өнөөдөр хуруугаа ч хөдөлгөлгүйгээр хагас сая фунтын хадгаламжтай болоод байна.

Английн мэдээллийн технологийн мэргэжилтэн Жэймс Ховел зөөврийн компьютер дээрээ жүржийн ундаа асгах үедээ компьютерээ дахиж хэрэглэх шаардлагагүй болсон гэж бодож байв. Хэрэв тэгсэн бол тэр компьютерийн хатуу дискэн дээр хадгалагдаж байсан 5 сая фунтыг хог дээр хаях байв. Ховел 2009 онд дөнгөж гараад байсан хийсвэр валютаас 7500 нэгжийг худалдаж авсан байжээ. Өнөөдөр интернетээр тархах нэгэн нууцлаг валютад дэлхий даяр анхаарлаа хандуулж байна. Энэ бол хийсвэр валют, тоон мөнгө гэгдэж буй биткойн (bitcoin) юм.

Биткойн нь интернетэд солилцох мэдээллийн нэг хэлбэр бөгөөд үнэн чанартаа ямар ч үнэ цэнэгүй зүйл. Гэвч сүүлийн саруудад хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл болон хувирч ханш нь огцом өсөөр байна. Энэ оны эхээр нэг биткойн ойролцоогоор 10 доллартай тэнцэж байсан бол нэг жилийн хугацаанд ханш нь 100 дахин өсч, 1000 доллараас даваад байна. Ханшны энэ өсөлт нь нөгөө талаас ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг урин дуудаж байна.

Хийсвэр валют дэлхий даяар тархах нөхцөл нь эдийн засгийн хямрал юм. Зарим улс оронд иргэдийн хадгаламжийн тодорхой хэсгийг хүчээр төвлөрүүлж байгаа зэргээс шалтгаалан хүмүүс өөрсдийн мөнгөн хөрөнгийг хамгаалах үүднээс их хэмжээний мөнгийг биткойнд цутгаж байна. Биткойн анхнаасаа иймэрхүү нөхцөл байдлыг харгалзаж үзсэн валют юм. Сатоши Накамото хэмээх програмистын 2008 онд хэвлүүлсэн өгүүлэлд засгийн газраас хамааралгүйгээр бие даасан валют бүтээх тухай өөрийн санааг тусгажээ.

Бодит валют нь эдийн засгийн хямрал, засгийн газарт итгэх итгэл буурах зэргээс шатгаанаас үнэ цэнэ нь буурах тохиолдол элбэг байдаг. Тэгвэл улс орны хил хязгаарыг давж, дэлхий даяар хэрэглэгдэх валютыг интернетэд бий болгох санаа олон улсын програмистуудын дэмжлэгийг авснаар 2009 онд биткойн бий болжээ. Биткойны нийт хэмжээг хатуу хязгаарлах учир түүний үнэ цэнэ тогтвортой хадгалагдана. Биткойн өнөөдөр бусад бодит валютын адил дэлхий даяар хэрэглэгдэж байна.

Валютын хямралд орсон Киприйн их сургууль сургалтын төлбөрийг биткойноор хийхийг зөвшөөрсөн байна. Эдийн засгийн хямралаас гарч чадахгүй байгаа АНУ-д хүмүүсийн долларт итгэх итгэл буурч, биткойныг хэрэглэх хүмүүсийн тоо нэмэгдэж байна. Бэлэн мөнгө, кредит карт, шуудангийн маркгүйгээр зөвхөн биткойноор амьдарч буй хосын тухай мэдээлэл гарчээ. Токиогийн Роппонги дүүрэгт зарим ресторанууд биткойноор төлбөр тооцоо хийх боломжтой болов. Биткойнд зориулсан дэлхийн анхны АТМ Ванковер хотод байгуулагдсан байна. Биткойний арилжааны биржийн мэдээллээр өнөөдөр дэлхий дээр уг хийсвэр валютыг хэдэн сая хүн хэрэглэж, түүний зах зээлийн багтаамж 13 тэрбум доллараар хэмжигдэж байна.

Өргөжин тэлэхийн хамт хийсвэр валютыг дагасан хууль бус, сөрөг үзэгдлүүд ч гарч эхэлсэн байна. Биткойн хакеруудын анхааралд өртөж, хамгийн сүүлд гэхэд л 1 сая доллараар үнэлэгдэх 1295 нэгж биткойн хулгайлагдсан байна. Худалдан авагчийн тухай мэдээлэл үлдэхгүй учир хуурамч пасспорт, хар тамхи наймаалах, мөнгө угаах зэргээр хууль бус арилжаанууд ч биткойноор тооцоо хийх худалдааны сайтуудад хийгдэх болов. Хийсвэр валютын ханшны огцом өсөлт нь 17-р зууны үеийн Амстердамын "алтанзул цэцгийн халуурал" хэмээх ханшны хөөсрөлтийн үзэгдлийг давтаж байгаа талаар эдийн засгийн мэргэжилтнүүд анхааруулж байна.

Биткойныг дагасан сөрөг үзэгдлүүдээс засгийн газрууд ч болгоомжилж эхлэв. Өнгөрөгч оны 7-р сард Тайландын банк биткойны арилжааг хориглосон бол саяхан Хятадын төв банк мөн адил арга хэмжээ аваад байна. Улс орнуудын бодит мөнгө валют, алтны нөөц зэргээр баталгааждаг бол хэдийгээр дэлхий даяар тархаж байгаа боловч хийсвэр валют ямар ч баталгаагүй юм. Хэрэв хөөс хагарч ханш унах, дэлхийн хэмжээний санхүүгийн томоохон байгууллагуудаас хориглох зэргээр хийсвэр валют үнэ цэнэгүй болж хувирвал олон сая хүн их хэмжээний хохирол амсах болно. Гэхдээ үүний хариуцлагыг хэн ч үүрэхгүй.

Дашрамд дурдахад манай интернет орчин, тухайлбал асуулт самбарт биткойны тухай яриа хамгийн идэвхтэй өрнөж байгаа сэдвүүдийн нэг болсон харагдсан.

эх сурвалж, NHK, mailonline, mailonline & mailonline

дэлгэрэнгүй